Þegar
landið
rís
1 Æska
og elli
Lífið er leiðin til dauðans
Guðmundur Andri:
Valeyrarvalsinn
Að lífið sé leiðin til dauða
er leiðsögn sem hugann ber
langt framá leiðarenda
að leyndardómi sem er
markmið í sjálfu sér.
Ég fylgi skáldi sem fer þessa leið
um fyrirheit vona sinna
og geng með honum þann grjótsára veg
sem grær eins og tíminn
að væntingum vonbrigða minna
2 Hrunið
Vitund okkar vaxin inní
veröld sem er ekki til,
þar er móða, þokubakkar
þar sér ekki handaskil,
þar er allt sem augað girnist,
allt sem ég að lokum vil.
Vitund okkar vilji þess
sem vakir í brjósti sérhvers manns,
hún er varða lífs á leiðum
leiðsögn guðs á vegferð hans,
en okkar vitund villt að lokum
vaxin inní hrunadans
3 Eilífðar-
smáblómM. Jochumsson
Fékk þann harða dóm
að falla í jörðu
deyja
þetta blóm
við heyrðum skóhljóð
tímans
kom tíminn á horngulum
skóm.
4 Það dregur í loft
Jón á Fjalli
Enn var óuppgróið
allt á milli heimatúns
og mels.
Blikur á lofti
sagði bóndinn
og benti til Vörðu-
fells.
Þá var Ísland eins og óspillt
stúlka
og engin leið að túlka
framtíð þess,
ekkert píslarvætti, aðeins
passíusálmavess.
Þá var Ísland gárulaust og græddi
gömul sár og þar sem ennþá
blæddi.
5 Þú skrínlagða heimska
St.St.
Hví hafði gæfan yfirgefið okkur
athvarfslaus við nyrztu ballarhöf ?
Hingað mændi sérhver drullusokkur
með silfurblik sem kalk úr dauðans gröf.
Græðgin hafði gefizt djöfuls árum
og grafið um sig fjarri öllum vonum,
eins og mý af ólum maggadonum
úr auðvaldsköldum heimi tregasárum.
Og allt var gert með galdri að þeim hætti
sem gullið ræður för og hröðum slætti
hjartans.
6 Aftur í legið þitt..
Bjarni Thor
Þá var Ísland illa svikið
allt var þá í grænum sjó
aðeins lifað augnablikið
engin vestursólarglenna
engin íslandsklukka sló,
þá var hnipin þjóð í vanda
þá var Sogið eins og Blanda
þegar feigðar fjandabrennu
af Flugumýrareldum sló.
7 Kyssið þið bárur...
J.Hallgr.
Þegar landið hneig í haf
og hending réði kasti
og það sem einhvers virði var
virtist orðið að plasti,
þá kom huldan, hlíðin söng
með hvísl af lækjarniði,
en landið reis við reginfjöll
og rosa á fiskimiði.
Síðar hefur lægt, ég lít
þau ljósu fjöll sem birtast mér.
Nú leggur huldan ljósa nótt
við lyng og blóm í hjarta sér
8 Huldan
Mín fagra dís,
í róti nýrra daga, dvel þú ei
við dauðans fingralöngu hönd,
því nú er eins og eilíft vor
sé ilmur hafs við Skógarströnd.
þar rísa margar eyjar úr
þeim unaðsreit sem fuglum hentar vel,
við nutum þess að eiga athvarf þar
við arnarból og supum fisk úr skel.
9 Hún vakir...þó enn
St.St.
Og nú er landið litríkt eins og forðum
og laugast enn við tungl og gulan streng
og vörðuð leiðin fagnar framtíð sinni
með fuglasöng við veginn sem ég geng,
þar blasir við sú vitund sem mig dreymir
og vitjar enn míns hjarta líkt og þú
sért eilíft hvísl af andblæ þeirrar stundar
sem áður var og ég á enn og nú.
10 Eina
ögurstundVöl, 41
Gamall er ég og grár
sem veggur dauðans,
með auðnarsvip er allt
sem blasir við
og rauðanóttin rís
úr hafi tímans
og allt er hljótt
í þessum fuglaklið.
Þið þekkið
foldJ.Hallgr.
Því blekkingin er bandamaður þinn
sem bregður hlátri yfir þögn og dauða...
(Hrunadansinn, vlll)
1
Vér sem erum alin upp með Njálu
og eigum þetta land að skírnargjöf,
hvers væntum vér af þeim sem áður ólu
vort undarlega land við nyrztu höf ?
Vér væntum þess að arfleifð þeirra dugi
í öskugráum byl vors hrunadans
og nýir tímar hefji vora hugi
til heiðurs arfleifð þessa kalda lands.
--------
2
En nú er allt í afturför sem snertir
þá arfleifð sem er stolt í þessum dans
og þótt vort þjóðskáld sólir saman hnýti
er smáblóm dauðans bundið við þann krans.
-----
3
Því hér er ekki sungið útúr sögnum
sigurljóð um land við nyrzta haf,
en holtaþokuvæl er viðbit þess
sem veröld guðs í tannfé fyrrum gaf.
Vér syngjum eins og fuglar kviðri að kveldi
og köllum það til vitnis um vort stolt,
en það er eins og napur næðingsvindur
norpi þar sem minkur við þau holt.
-------
4
Því ættum vér að vernda gróður þess
sem vex af djúpri rót í þeirri mold
sem arfleifð vor í ösku tímans geymdi
og undi sér við þessa gömlu fold.
-------
5
Ég veit að tízkan telur sig ei þurfa
að tjalda því sem gerir oss að þjóð
og arfurinn er ekki líkt og fyrrum
sú endurnýtta tímalausa glóð,
hún kveikti löngum elda eins og færi
um æðar landsins vorgrænt kvikuhlaup
en nú er eins og íslendingaþættir
séu ekkert nema gamalmenna raup.
En tíminn líður, tengist aðeins því
sem tvíræð reynsla kallar fram á sviðið,
það sem var en verður ekki á ný
sem vorköld ást á því sem nú er liðið,
samt býr við hjartað blik af gömlum eldi,
það brakar enn í þeirri öskuglóð
og enn er Þorgeir þögull undir feldi
og þrætubókarfjöld á heljarslóð.
-------
6
Hlustum enn á gamlan gróður þinn
mitt grýtta land og fögnum við þann söng
því líf vort allt er von og vænting meir
en Vaðlaheiðarmillisveitagöng.
Nú sezt þar fugl á staur og starir út,
við störum báðir út í vatnsins nið
og vatnið rennur hægt til himins upp
og hverfur loks í sjávarfuglaklið.
-----
7
Ég nýt þess enn að hafa hvílzt í þér
mitt hljóða land sem jökulvötnin ber
af örlöglausum öræfum til mín
með undrakrafti líkt og gamla Rín.
Og þessi kraftur þýtur um vort blóð
með þungum nið er blæs í hjarta mitt
þeim undrakrafti jökulhvítrar móðu
sem ógnar því er deyr við brjóstið þitt.
-----
8
Á Bliklastöðum berst á milli greina
ein beingul ugla sem hefst þar löngum við
en hún er líkt og aðrar grimmar uglur
með endurlýstan mánagulan kvið.
Við dimmumót er kvöldgult kulið eins
og kankvís fari sól að vænjum fugla,
þeir mættu vita að dauðans krappa kló
er kattargul og tvisýn skógarugla.
En nú vex tungl af hamrahlíðarvegg
og hnígur burt að annarlegri strönd,
sem fuglar kveðji kulsárt aftanskin
og klógult nemi tunglið önnur lönd.
Það væri bezt að viðra á öðrum slóðum
vængi sína og lifa kvöldið af,
minn hugur leitar langt á sundin út
og leggst til skjóls við tunglgult Atlantshaf.
----
9
( Hrafnar tveir flugu
með þeim alla leið )
(Njála lxxix )
Undir hömrum hrafnar tveir,
hrafnasparkið eins og væri
feigðartákn, svo flygju þeir
og fyndu næsta tækifæri
til að vekja voðagrun
um veröld fyrir næsta hrun.
------
10
Að vísu hefur tíminn tekið stökk
og talsverð breyting hefur átt sér stað
og nú er jafnvel mesta hetja heims
horfin burt sem visnað skógarblað.
En dauði Armstrongs eru tímamót
sem öðlast dýpt í sögu þessa lands,
þeir æfðu í Öskju, hann og vinir hans
því hálendið er að mestu auðn og grjót.
og eftirmynd af tunglsins tæpa gróðri
þótt tregafulla skíman villi sýn
og nú er engin næturrómantík
með norðurljósum þar sem tunglið skín
En fótspor manns á mánans yfirborði
er mikill sigur fyrir anda vorn
og jafnvel meiri en Magellans langa sigling
um meginlönd og suður fyrir Horn.
--------
11
En þarna situr þröstur einn og fagnar
að þjóðin skuli lifa hrunið af
og landið rís þótt útrás hafi ætlað
að ógna því og færa það í kaf.
Því spilling þjóðar þekkir engin takmörk
og þjóð er óþjóð ef hún festir rót
og hræsni eins er öðrum lítils virði
og allra sízt nein gleði í þokkabót.
Og því skal eigi una við þá lygð
sem öllum lygum fremur drepur þá
goðsögn að vér göngum lengstum til
góðs þar sem vegur skáldsins mikla lá.
------
12
Ég heilsa ykkur heimarómi blíðum
um hálfbyggð nakin marggleymd sveitaþorp,
ég fór þar um með frægu skáldi áður
og fannst ég vera skáldið Adam Thorp.
Hann kom sem Auden endur fyrir löngu
að eignast svalan jökul fyrir vin,
en sá að landið átti eðli tígurs
og einnig vígtenjnt jökulfjallagin.
Og nú er Ísland eins og gamall draumur
sem engan dreymir nema þetta skáld,
það brakar enn við Egils vígaferli
og enn er kvæði rist á þennan skjöld.
------
13
Vér lifum í heimi sem hverfur oss
hægt og sígandi unz Amason
glatar sínum dýrmæta draumi
og deyr eins og hver önnur fölskvalaus von.
Atburðir samtíðar þrengja að því
sem þekkast er á vorri jörð
og nú er svo komið að eilífðin er
aðeins dauði og þakkargjörð.
14
( af dauðanum )
Dauðinn er vegurinn
til eilífðarinnar
Quo vadis
82ja ára gamall
arka ég um þessa gömlu fold
þar sem njólinn nýtur þess að hausti
að nærast við þá ríku gróðurmold,
ein á ferð og áin rennur hægt
uppímóti líkt og raunar við,
ein og væntum einskis framar, það
er andartak við dauðans þunga nið.
Því dauðinn kemur, drepur fingri á
þær dyr, og jörðin hverfur undir lín
svart sem myrkur, mildar þessa nótt
og mjúkum höndum dregur oss til sín
------
15
Ég heilsa einkum heimarómi blíðum
þeim sem heimtu landið undan danskri stjórn
og kyntu undir óskir þeirra er vildu
endurnýja feyskinn huga vorn.
Hann var sem minning, ævagamlar glæður
sem gras er vex við kalinn túnasvörð
og allt varð nýtt og endurnýtt við sagnir
af úthafi sem reis við græna jörð.
Nú sér hún rísa sól við hvítan jökul
og sólarröndin málar þetta haf
líkt og Kjarval kæmi hingað aftur
með kraft þess lands sem hverfur norðuraf.
-----
16
Og þegar sólin spennir jörð sem áður
og allt er kyrrt við næturhimin þinn,
þá andar jörðin úthafsbláum friði
og Ísland faðmar vökudrauminn sinn.
En sólin hallar höfði sínu að
þeim hinzta degi sem er framtíð vor,
hann er jafnóvænt æfintýri og þá
er Armstrong kvaddi tungl við fyrstu spor.
-----
17
( af guði )
Vér leitum þess er býr í brjósti voru
og bregður ljósi á kviku þess sem fer
um huga vorn og hnattblys sólarkerfa
en himinn guðs mun leyna enn á sér,
því oss er löngum ætluð önnur veröld
og andi hans er fjarri mannsins sýn,
samt birtast verk hans enn um sköpun alla
og arfleifð guðs er hugarveröld þín.
Þú finnur innst í hjartans helgidómi
þá hönd sem leiðir ótta vorn í skjól,
sem hirðir geymir hann með nálægð sinni
þá hjörð sem lifir af sín kvíaból.
Og þangað leitar hugur vor að hausti
er haustar að í vitund gamals manns,
því ekkert skjól er betra þjóð sem þegni
en þinglýst náð í föðurarmi hans.
En sjálfur er hann innst í kviku þinni
og ætlast til þú finnir mynd hans þar
því guð er ekki húsbóndi á himnum
og heilsar engum þar sem Armstrong var.
En tunglið er samt ljós er lýsir veginn
og leiftrar þar sem tákn um guðlegt bál,
en engan veginn yfirlýsing drottins
um eilíft líf og dauðans himneskt skjól.
-----
Vér finnum engan guð í geimferð þeirri
sem gerð er út af tölvubúnum huga,
verðum því að horfa inní hjartað
og helzt að láta óvissuna duga.
------
18
(Purgatorio, xxx)
Minn hugur fylgir hverju spori þínu
og hvílist þar sem dögg við grasið skein
og skuggi þinn er þögn í brjósti mínu
og þögult andvarp hausts við nakta grein.
Ég elska þig og bið þess Beatrísa
að blessun þín sé ljós á veg minn stráð
og þegar önnur ljós þau hætta að lýsa
þá lýsir þú sem ég hef ávallt þráð.
Ég hitti þig við helveg þar í neðra
og hjarta þitt var einnig fyrir mig
en ég varð úti í veðri allra veðra
þótt veröld mín sé einnig fyrir þig
----
Vor jörð er öllum öðrum hnöttum betri
og eilíft sumar grænkar líkt og nú
en sjálf ert þú sem vor að loknum vetri
og veröld mín er himnesk eins og þú.
----
19
Nú rís elding þess tíma
sem fáliðann virðir
Einar Ben, Væringjar
Það er rétt sem Einar orti forðum
að elding tímans rís við fjallabrún
og þó að margt sé öndvert eins og háttar
er ekkert betra veganesti en hún.
Ég horfi fram og huga mest að því
að Herðubreið sé enn á sínum stað
og Hólsfjöll séu áfram íslenzk jörð
og efalaust að tízkan leyfi það.
Því ungur fór ég yndælt júníkvöld
og átti vin á Grímsstöðum á Fjöllum,
þá ríkti kyrrð á öræfunum öllum
og æviminning þessi töðugjöld,
svo hvíli ég minn huga norður þar
en hjartað slær í takt við þetta kvöld.
------
20
Ég horfði fram á Eilífs öskubláma
sem á þar skjól í vestanfjallanmóðu
og þangað einnig þar sem Kverkfjöll stóðu
í þokkafullum miðhálendisgráma,
en Jökla rann við silfurgráan sand
og sótti kraft í þetta gleymda land.
Matthías Johannessen