Árið 1967
Ódagssett – snemma árs 1967
Intelligent-i.
Elskulegi strákur – Matthías!
Að vita af því að þú ert með einþáttung.
Í samfjelagi listunnandi allra stjettar sammennskunnar.
Í listanna tjáningarheimi er mjer það fjallskalinn erfiðis glaði.
Yðar og þjer eruð yðar og þjer því þessi saklausa kveðja –
Matthías.
Jóh. S. Kjarval
Slíkt viðmót á enginn nema Kjarval.
11. janúar 1967
Undarlegir menn þessir gagnrýnendur.
Ólafur Jónsson segir í leikdómi sínum í dag um Jón gamla að hann sé áhrif frá leikriti Becketts, Krapp. Ég hef hvorki lesið það verk né séð. En ég verð víst að fara að lesa þetta leikrit. Nær lagi hefði verið að segja að finna mætti einhver áhrif í Jóni gamla frá Beðið eftir Godo sem ég hef þó séð í Iðnó eins og minnzt er á í inngangsljóðinu í Jörð úr ægi.
Ætli skýringin á þessu sé ekki sú að í leikritum Becketts sé eitthvað af tímanum, einhver næring úr umhverfinu hvar sem menn lifa.
Áhrifin í Jóni gamla eru alfarið úr umhverfinu, mínu umhverfi. Persónurnar eiga rætur í fólki sem ég hef kynnzt og skrifað um annars staðar.
Annars er ég heldur ánægður með dóm Ólafs. Það má eitthvað að öllu finna eins og Ólafur gerir um Eins og þið sáið.
Jón gamli hefur farið í gegn hjá öllum gagnrýnendum, Ásgeir Hjartarson prísar hann í hásterkt, SAM hrósar þættinum einnig þrátt fyrir varfærni sína sem ég skil að sumu leyti: Hann vill ekki láta menn halda að hann sé undir töflinum hjá ritstjóra sínum!
Velti þessu þó fyrir mér með hliðsjón af því sem á undan er gengið með Lesbókina og ráðningu Gísla Sigurðssonar að henni. SAM kennir mér mest um það og einhver þyrnir er í brjóstinu á honum út af því máli öllu.
En hvað um það, dómur Lofts Guðmundssonar í Vísi í gær er jákvæðastur. Hann talar um “leiksigur”, en Ólafur segir að “leiksigurinn” sé ekki “ótvíræður”.
Finnst það mikið hrós af hans hendi.
Hann hefur yfirleitt verið mér andstæður og þá ekki sízt ljóðum mínum.
Þó segir hann í Alþýðublaðinu á sunnudag að fólki finnist ég hafi brúað bilið milli þess og atómskáldskapar.
Það þykir mér eftirsóknarvert, ef rétt er. Ljóðlistin getur ekki vegna einhverrar formúlu læðupokast lengur út í einhverju skúmaskotinu.
Betra ef satt væri hjá Ólafi.
Ljóðið hefur ávallt verið í fylgd með þessari þjóð. Hún hefur nagað þetta bein í niðurlægingu sinni.
Hvað sem verður(!)
Annars tók frumsýningin mjög á taugarnar.
Það er ekkert að fá dómana í hausinn móts við að vera viðstaddur svona frumsýningu.
Allt gekk þó vel.
Fín stemning og hlýjar móttökur eins og segir einhvers staðar.
Ég er ánægður með að fá misjafnar viðtökur, það gerir mér auðveldara að skrifa nýtt leikrit.
Það yrði þá ekki eins mikill skellur ,ef illa færi.
Valur Gíslason sagði að þessir tveir einþáttungar væru þeir beztu sem leikarar hér hefðu fengið frá íslenzkum höfundi.
Skiptar skoðanir eru um hvor þeirra sé betri.
Ég veðja á Jón gamla, þótt ég vildi ekki vera án Eins og þér sáið... Hann er mín varnaðarorð á víðsjárverðum tímum í stjórnmálum.
Ef við eigum ekki að verða öfgamönnum að bráð, verðum við að vera heiðarlegri en þeir - og láta ekki knýja okkur til yfirdrepsskapar.
Sýndarmennskan getur náð tökum á okkur, ekki sízt í pólitík. Við verðum að gæta okkar(!)
Bara að þættirnir falli ekki alveg, en verði sýndir eitthvað.
Hver veit?
En Lindarbær hefur ekki nógu gott orð á sér,ekki enn.
Sigríður og Bjarni Ben voru á frumsýningunni. Hann virtist skemmta sér allvel, hringdi til mín daginn eftir og hrósaði sýningunni, þótti Jón gamli betri, fannst mér.
Hann er áreiðanlega gott leikrit, sagði Bjarni.
Bjarni er vinur vina sinna og sterkur bakhjarl.Það er gott hlutskipti að styðja hann "í baráttunni". Það hef ég gert fölskvalaust.
En ég er enginn þræll hans. Vinátta okkar er enginn þrældómur og hann hefur einatt sýnt að hann lítur ekki svo á.
Virðir frelsi ritstjórans,enda ábyrgðarmaður!
Það er mikið átak að skrifa og færa upp leikrit. Mér hrýs hugur við því að gera það aftur, en hvað gerir maður ekki!
Guðmundur Daníelsson var heima á Hjarðarhaga ásamt leikurunum eftir frumsýninguna á einþáttungunum,Jón gamli og Eins og þér sáið...
Þegar hinir voru farnir las ég fyrir hann goðsögn II-III , svo og nokkur önnur ljóð. Hann sagði, Þú ert sannasta skáldið af yngri kynslóðinni og þú ert alltaf að vinna á.
Sannastur,hvað merkir það?Er ég að yrkja uppí eyrun á fulltrúum gömlu hefðarinnar?
Vona ekki.
Einkennilegt hvað tunga Guðmundar getur orðið sætlegur seimur þegar hann leggur sig fram!
Kenndur.
En ég er orðinn talsvert sjóaður!
Ég er farinn að heyra svona viðhorf æ oftar eftir að Fagur er dalur kom út... Óskar Aðalsteinn , rithöfundur , hefur sagt við mig að hann þekki nokkrar konur á Vestfjörðum sem kunna heilu kaflana úr Jörð úr ægi utan bókar.
Og fleiri ljóð ,bætti hann við.
Ljóðin eru ekki bara farvegur, sagði hann, þinn farvegur er fullur af vatni.
Svona tala vinir mínir.
En ég veit líka af hinum!
En það er erfitt að vera ungt ljóðskáld á Íslandi nú um stundir, ég tala ekki um, ef maður er einnig ritstjóri Morgunblaðsins.
Þá eru háir múrar á alla vegu.
En mér finnst ég nú vera farinn að sjá í gegnum göt á þeim. Það hefur verið mikil barátta, meiri en flestir halda, einkum vegna þess að ég er viðkvæmari en margur veit.
Ef þú treystir guði, þá gengur þér allt í haginn, segir móðir mín.
Og þegar við vorum á leiðinni á frumsýninguna og ég hríðskalf af feimni og kvíða, sagði Hanna,
Legg þú á djúpið, þú sem enn ert ungur - og æðrast ei þó straumur lífs sé þungur.
Það hressti mig.
Án þeirra væri ég aðeins reyr af vindi skekinn.
En vegna þeirra finnst mér ég vera "sæmilega traust skip", svo vitnað sé í Jón gamla.
Samstarfið við leikarana og Benedikt Árnason gat ekki verið betra. Ég breytti eins og ég gat og græddi oftast á því.
Maður lærir af reynslu og án þess að vinna í leikhúsi verður enginn leikritaskáld
Samt kann ég ekki alls kostar við lyktina af sminkinu og öðru drasli sem minnir á gerviveröld.
Kannski er ég ekki nógu mikill “leikhússmaður”
Og ekki nógu hallur undir þennan tilbúna gerviheim, ég veit það ekki. En það er mér ástríða að skrifa.
Hef slegið slöku við vinnuna undanfarið, en maður getur ekki verið heill og allur á mörgum stöðum.
Eykon sagði mér í dag að SAM hefði hringsnúizt með dóminn sinn í höndunum eftir að hann las dóm Lofts í Vísi - og hefði sagt:
Það verður eftir öðru að minn dómur sé neikvæðastur! - og hafði víst einhverjar áhyggjur af því.
Mér var sama, ég vona að allir sjái að ég stjórna ekki Morgunblaðinu með minn hag fyrir augum.Og ég les ekki dóma Sigurðar yfir öxlina á honum.
Ég er að reyna að hvíla mig.
Kannski tek ég til við einhverjar skriftir.
Ég er að hugsa um ýmislegt, eða hvernig er annað hægt þegar maður dundar við að lesa Kierkegaard.
Stundum er hann langdreginn og leiðinlegur, en alltaf nýr og kemur á óvart.
Hann hefur mikinn áhuga á leiklist, veit sem er að sviðið er spegill sem hollt er að horfa í.
Segir ekki Hamlet þetta líka við leikarana, það er eins og mig minni það.
Ég er að hugsa um nýtt leikrit og punkta niður efni í þremur þáttum. Í leikritinu á ein persónan að segja, Ég er guð almáttugur, en önnur svarar, Já, gjörðu svo vel gakktu inn.
16. janúar 1967
Uppselt í Lindarbæ í gær. Vona það sé góðs viti.
Var deprímeraður áður og orti ljóð um dauðann, kannski helzt vegna þess ég sá á mér einhver útbrot. Þau minntu mig á draum sem mig dreymdi um daginn:
Að Sigurgeir bæjarfógeti í Kópavogi liti á fleiður á hendinni á mér, sleppti henni svo, en tæki hana aftur og segði eitthvað í þá átt, að athuga þyrfti hvort þetta væri krabbamein - hann væri ekki viss!
Sigurgeir er ágætt nafn í draumi.
En hvers vegna Sigurgeir bæjarfógeti?
Óskiljanlegt.
Og krabbamein,enn óskiljanlegra!
Freud gamli stæði áreiðanlega á gati andspænis þessum leyndardómi!
Annars hefur mig oft undanfarið dreymt fyrir daglátum, t.a.m. fyrir frumsýninguna, þegar ég kveið hvað mest fyrir.
Ég var að ganga inn salinn en mér leið ekki eins illa og ég átti von á. Þótti mér frumsýningin ekki eins mikið álag og ég óttaðist.
Það rættist.
Dómur Agnars Bogasonar birtist á laugardag í Mánudagsblaðinu. Hann er sá jákvæðasti og þótti mér vænt um það, margir - og þá ekki sízt leikhúsfólk - taka mest mark á dómum Agnars og hafa lengi gert.
Vona að dómurinn auki aðsókn.
Kveið dálítið fyrir þessum dómi vegna aðsóknarinnar, hélt kannski að Agnar mundi salla mig niður, enda hefur hann ekki í skrifum sínum þótt neinn morgunblaðsmaður. En kannski hef ég notið góðs af því að hann er gamall kennari minn í ensku við Menntaskólann og það hefur alltaf farið vel á með okkur.
Hann var fínn kennari.
Mig dreymdi fyrir þessum dómi.
Mig dreymdi að Agnar væri í leigubíl með einhverjum sem ég þekkti ekki og sátu þeir eins og greifar í aftursætinu og léku á als oddi.
Mig bar þar að og átti við Agnar einhver orðaskipti og fann að það var ekki ritstjórinn Matthías sem var þarna á ferð, heldur rithöfundurinn bakhjarlalitli.
En þá birtist mynd af Boga Ólafssyni,menntaskólakennara, föður Agnars, og hún stækkar og stækkar unz hún fyllir út í drauminn og ég sé ekkert nema Boga, glaðlegan og vinalegan eins og hann var alltaf í minn garð.Hann var ógleymanlegur enskukennari og fáir kennarar hafa verið mér eins vinveittir og hann.
Minning hans er hlý og björt í huga mínum.
Þrándur Thoroddsen grét undan honum og þótti Boga það ekkert verra, það mundi kannski gera mann úr stráknum!
Það hefur líka orðið. ..
Agnar kenndi okkur ensku í fjórða bekk af mikilli samvizkusemi.Fyrir próf tók hann á sig nokkra aukatíma til þess við nemendur hans stæðum okkur skaplega.
Annars hefur hann vafalaust sínar veiku hliðar eins og við hin.
Okkur var boðið til Sigríðar og Bjarna í gærdag. Það var skemmtilegt. Sigríður var eins og ég sá hana í ágætum draumi um daginn.
Bjarni var léttur og talaði um leikritin og að dómarnir hefðu verið góðir - að frátalinni illkvittninni! bætti hann við.
Sigríður sagði að Lárus Pálsson væri sér ógleymanlegur í hlutverki Kalla bakara.
Ég sagði henni að Hanna hefði sagt mér eftir frumsýningu að Kalli bakari væri til hér í Reykjavík og ég hefði þá fengið fyrir hjartað!
Já, hann er hér í Bogahlíðinni hjá okkur, sagði Sigríður.
Ég vona bara að hann fari og sjái stykkið sagði ég, svo hann viti að Lárus er ekki í hans gervi.
En hér þurfa helzt allar skáldskaparpersónur að vera í gervi einhvers. Helvítis árátta er þetta, og smáborgaraskapur. Auðvitað notar höfundur ýmsa drætti úr umhverfi sínu en hann málar ekki neina eina persónu til hlítar, heldur fær hann pensilstrikin úr ýmsum áttum.
Það er ekki heldur á færi neins höfundar að lýsa annarri persónu til hlítar. Hann getur ekki einu sinni lýst sjálfum sér, hvað þá öðrum.
Ef Ingimar Erlendi Sigurðssyni (skáldi og blaðamanni) hefði tekizt að líkja persónu sinni í Borgaralífi meira eftir mér, þá held ég að gaurinn í sögunni hefði ekki orðið eins drepleiðinlegur og raun ber vitni!
Ég er, fjandinn hafi það, ekki sú leiðindaplága og hundasúra sem þar er lýst!
Eiríkur Hreinn hjá AB hringdi til mín áðan, mjög ánægður með leikritin sem hann sá í gærkvöldi.
Hann sagði að Eins og þér sáið væri ekki síður ádeila á kirkjuna en stjórnmálamenn, það er rétt.
Hann heyrði konu segja á miðri sýningu, Höfundur hlýtur að vera trúlaus!
Svona getur fólk ekki skilið á milli skáldskapar og veruleika.
Trúin á guð er mér eins eðlileg og andrúmsloftið. Hitt er svo annað mál að kirkjan er ekki nógu sterk. Hún er á undanhaldi. Það er tvískinningur í henni. Það er bókstaflega hægt að bjóða henni hvað sem er.
Pokaprestar og fígúrur vaða þar uppi, öfundsýki út í þá sem upp úr standa og allir aðrir lestir sem hrjá þetta volaða mannlíf.
Guð minn góður, hvar endar þetta?
Presturinn í leikritinu er viðvörun, ekki bara til pólitíkusa sem vilja vel en láta freistast til óhæfuverka, heldur einnig kirkjunnar.
Án hennar veit ég þó ekki hvernig Ísland stendur af sér válynd veður samtímans.
En hún þarf svo sannarlega á góðri áminningu að halda.
Ingó skoppar hér hjá mér. Hann er eins og ég, hjá honum er hlátur og grátur næstum hið sama, svo stutt er á milli.
Þó er hann miklu léttari en ég.
17. febrúar 1967
Afmæli Ingós, hátíðisdagur.
Samt alveg dæmigerður dagur:
1. Þurfti í morgun að lesa yfir samtalið við Hallgrím Jónsson í sjómannablaði Morgunblaðsins.
2. Las úr bókum mínum fyrir tvo bekki í Kvennaskólanum.
3. Fór við jarðarför Péturs Ásmundssonar Brekkan, vinar míns.
4. Las samtalið við Valdimar Guðmundsson fyrir hann niðri á Morgunblaði.
5. Skrapp í nítján mínútur í afmæli Ingólfs, 3ja ára.
6. Fór á fund í Þjóðhátíðarnefnd 1974. Gísli Jónsson mættur, tillögur ræddar í tvær klukkustundir.
7. Símtal við Auden vegna þýðingar hans á Völuspá og fleiri Eddukvæðum. Skrifaði það í kvöld í flýti.
8. Las samtalið við Hallgrím Jónsson yfir honum klukkan átta.
Kom heim um tíu leytið, þá byrjaði síminn.
Samt var þetta ekki með órólegustu dögum!
25. febrúar 1967
Nú er sr. Sigurður skáld (Einarsson) í Holti dáinn.
Heimsókn Fulbrights,öldungardeildarþingmanns í Bandaríkjunum, tókst með ágætum. Hann er augsýnilega mjög fær, bæði í pólitískum ræðuhöldum og ekki síður akademískri meðferð viðfangsefna.
Enginn íslenzkur alþingismaður gæti haldið þá ræðu sem hann flutti í hátíðarsal Háskólans, svo snjallt er tungutakið og flutningur frábær.
Íslenzkir stjórnmálamenn eru ekki nógu ferskir og frumlegir í stíl og hugsun.
Ég hitti Fulbright í sumar í skrifstofu hans í Washington. Eftir það skrifaði ég samtal við hann um stríðið í Víet Nam.
Ég sagði konu Fulbrights frá þessu í boði Gylfa í ráðherrabústaðinum.
Við töluðum saman í skrifstofu hans í Washington í hálfa klukkustund, sagði ég.
Það er meira en ég hef gert, andvarpaði blessuð konan sem er að því er virðist hrein og bein í framkomu.
Hanna heldur því fram að hún sé af indíánaættum enda bendir íbjúgt, stórt nefið til þess, svo og allt andlitsfallið. Kannski er hún eitthvað skyld Moon Trail sem kemur í gegnum miðilinn Hambling, þann brezka.
Hann er frumlegur spekingur.
Hef skrifað grein um þá í Mogga.
Blaðamannafundur með Fulbright í kennarastofu Háskólans var ágætur.
Mér fannst eins og Ásmundi Sigurjónssyni á Þjóðviljanum féllust hendur þegar blaðamannafundurinn snerist upp í hrós um Ísland og sjálfstæða íslenzka utanríkisstefnu, nauðsyn NATO og varnarliðs á Íslandi.
Eftir inngangsræðu Fulbrights var erfitt að fara út í alþjóðamál, en ég braut samt upp á þeim eins og sjá má í Morgunblaðinu og Vísi í fyrradag.
Þá þurfti ég að taka á eins og oft áður.
Blaðamennskan er harður húsbóndi, ég kvíði oft fyrir því sem ég þarf að gera.
Samt sagði Ármann Snævarr rektor eftir blaðamannafundinn, Ég hef aldrei kynnzt eins kurteisum blaðamönnum!
Ég sagði Emil Jónssyni ,utanríkisráðherra, þetta í ráðherrabústaðnum, Hann er ekki góðu vanur, sagði Emil.
Þótti eftirfarandi athyglisverðast af því sem Fulbright sagði í Háskólanum og á hádegisfundi Íslenzk-ameríska félagsins á Sögu:
Menntun er til að breyta þjóðum í fólk.
Ennfremur:
Ég hef jafnvel verið kallaður óþurftarmaður lands míns (vegna andstöðu við Víetnam-stríðið), en ég hef sagt löndum mínum margt til syndanna og bent á ýmislegt sem betur mætti fara hjá okkur en það hef ég gert vegna þess mér þykir vænt um land mitt og þjóð.
Geir Hallgrímsson sagði við mig í ráðherrabústaðnum að áhrif einangrunarstefnu sem landlæg væri í Arkansas væru of áberandi í því sem Fulbright segði,en þaðan er hann.
Bjarni Benediktsson sagði að kommar og framsókn mundu nota heimsókn hans gegn okkur og vitnaði í einhver orð hans, en auðvelt væri að svara því, t.a.m. ættum við að benda á hve málflutningur hans bæri bandarísku lýðræði fagurt vitni.
Sannleikurinn er sá að Fulbright er persónugert lýðræði Bandaríkjanna, í honum fer saman hið göfugasta í stjórnarfari landsins og óbilandi trú á frelsi á öllum sviðum.
Auðvitað hefur Fulbright oft flaskað, sumt kannski eitthvað vafasamt í Víet Nam-pólitík hans, en það er raunar aukaatriði meðan hann mótar ekki stefnuna.
Rödd hans heyrist.
Hún er ríkisstjórninni gott og nauðsynlegt aðhald. Tíminn einn getur sagt um ,hver hefur rétt fyrir sér, þegar upp verður staðið.
Líklega er bezt að halda sig við stefnu U Thants og Sameinuðu þjóðanna í Víet Nam-málum.
Þetta er djöfuls sjálfhelda.
Bandaríkjamenn verða að hætta að berjast og helzt að fara, en samt mega þeir ekki bregðast hlutverki sínu sem forystuland gegn alþjóðakommúnisma - með því að fara(!)
Jæja, litlu munaði að Sigurður Bjarnason félli ofan í milli fyrir vestan, en nú er búið að bjarga pólitísku lífi hans og áttum við Sverrir Hermannsson og Eykon einhvern þátt í því.
Við töluðum lengi við Matthías Bjarnason (alþingismann) og “beittum áhrifum okkar”!
Það er að mínu viti ósanngjarnt að fórna Sigurði Bjarnasyni á altari illindanna fyrir vestan, en mikið barn er hann að hafa trúað fylgismönnum Þorvalds Garðars allan þennan tíma.
Matthías Bjarnason spilaði vel, setti þá báða í gildru, Þorvald og Sigurð, enda sagði hann okkur það í samtalinu. Hann hafi sýnt Sigurði Bjarnasyni fram á að Þorvaldur myndi yfirgefa hann hvenær sem væri.
Þetta var mátulegt á báða, en mér líkar vel við Matthías Bjarnason, hann er einlægur, einarður og hlýr inn við beinið, en á þennan vestfirzka hraglanda og sveljanda, ef honum er sýnd óvinátta eða yfirlæti.
En Þorvaldur er einfaldlega að bjarga sínu skinni og hann er ekki einn um það. Mér er nær að halda að flestir séu í pólitík til að bjarga eigin skinni.
Hugsjón...æ-já!
Æ, þessi skrínlagða heimska sem Steinn talar um í kvæði sínu!
Hún minnir mig á fálkaorðuna og formúlu konungs: Vér (með stórum staf) Kristján X, af guðs (með litlum staf) náð konungur Íslands og Danmerkur...eða eitthvað á þá leið var víst tekið til orða við stofnun þessa konunglega heiðursmerkis sem á ekkert skylt við lýðræði , né Ísland.
Var víst stofnuð 3. júlí 1921.
Á þessu fyrsta ári fengu tvær konur erlendar orðuna, "Hoffröken nokkur og Lovisa ekkjudrottning, er þá var hnigin að aldri og fékk orðuna á sjötugsafmæli sínu fyrir erilsama ævi..."
Ég held Matthías Bjarnason sé blessunarlega laus við þetta pjatt. Kannski er hann það ekki, ég veit það ekki.
Það kemur í ljós.
En ég held samt hann sé ekki einhnýttur á sálinni.
Það eru margir.
Sverrir Hermannsson sagði mér að Jónas Pétursson alþingismaður hefði hvatt sér hljóðs á þingflokksfundi Sjálfstæðisflokksins og gert athugasemd við frétt Vísis um lúsafaraldur í Reykjavík - og væri þar sneytt að landsbyggðinni!
En það var þetta með fálkaorðuna.
Ólafur Thors kom stundum inn til starfsfólksins í Stjórnarráðinu þegar hann hafði flóafrið fyrir ráðherrastörfum og ræddi þá um dægurmál og hvað eina sem á góma bar.
Var stundum ræðinn eins og hann átti vanda til þegar vel lá á honum.
Einhverju sinni við slíkt tækifæri sagði Bjarni Guðmundsson, blaðafulltrúi, við Ólaf hvort ekki væri ástæða til að Svanhildur Ólafsdóttir Daníelssonar væri krossuð og veitt fálkaorðan.
Ólafur sagði, Ætli það sé ekki nógur kross fyrir hana að þurfa að umgangast þig hér allan daginn.
Bjarni svaraði ekki strax en laumaði svo út úr sér, Ekki getur hún borið mig á brjóstinu.
Ólafur varð mát, en það kom sjaldan fyrir.
Hitti Pál Ásgeir Tryggvason (síðar sendiherra).
Við sögðum hvor öðrum einhverjar skrýtlur og skemmtisögur.
Gísli Sveinsson á að hafa sagt þegar hann heyrði lát Sveins Björnssonar, Má treysta því?
Páll Ásgeir sagði mér að í gamla daga þegar Tryggvi Ófeigsson, faðir hans, hefði verið skipstjóri á Júpiter, hefðu konur skipsmanna stundum hringt í útgerðina og spurt Pál sem varð þá fyrir svörum, hvenær skipið kæmi í höfn.
Augnablik, sagði Páll Ásgeir og kallaði upp Júpiter, spurði hvenær skipið kæmi í höfn.
Hann fékk að vita um heimkomuna og sagði þá kannski, Júpiter kemur á morgun klukkan tvö!
Þá gat hent að eiginkonan spyrði,Má treysta því?
Eitthvað er verið að agnúast út í mig í Frjálsri þjóð.
Jóhann Hjálmarsson segir að annað hvort fái Fagur er dalur bókmenntaverðlaun dagblaðanna eða bók Snorra Hjartarsonar. Um það stæði styrinn.
Ég skipti mér ekkert af þessu. Snorri væri bezt að verðlaunum kominn.
Sendi Paul P. M. Pedersen meginið af þýðingum hans á ljóðum mínum, með ítarlegum skýringum.
19. marz 1967
Við Hanna vorum í kvöldverðarboði í gærkvöldi til heiðurs Edward Heath heima í Háuhlíð hjá Bjarna og Sigríði. Þar voru einnig McLeod sendiherra, Hallgrímur í Shell og Páll Ísólfsson og frúr.
Skemmtilegt kvöld.
Heath er eiginlega tveir menn; sá eldri með einhvern þunglyndislegan skugga yfir andlitinu þegar hann hugsar inní sig og hinn yngri sem kallar fram einkennilega stórt og barnslegt bros sem færist yfir allt andlitið þegar honum finnst eitthvað sérlega skemmtilegt.
Augun hlý og glettin.
Ég sagði honum að ég hefði verið fed up á síðasta pressuballi. Þá sagði hann strax og brosti, You were fed up because you were not fed!
Hann hefur gaman af svona bröndurum.
Heath er aðlaðandi maður að mörgu leyti og kom mér þægilega á óvart.
Hann er hlýlegur húmoristi.
Sagði okkur frá því þegar hann lék ungur á orgel. Þá þurfti hann að fara á fætur klukkan átta.
Síðan hef ég aldrei farið svo snemma á fætur, bætti hann við brosandi.
Þá bað Páll Ísólfsson okkur að segja honum að hann hefði einmitt ætlað að bjóða honum í Dómkirkjuna um morguninn klukkan átta!
Páll ætlar að senda honum plöturnar sínar.
Heath sagði að tónlistarlíf væri mjög mikið í Bretlandi og stæðu þeir þar einna fremstir. Mig minnir hann segja að sjö sinfóníuhljómsveitir væru í London einni.
Sjálfur er hann forystumaður London Symphony Orchestra og ætlar að beita sér fyrir því að hljómsveitin komi hér við í haust, á leið frá Bandaríkjunum.
Heath sagði að pólitík í Bretlandi væri persónulegri en áður og ykist það, t.a.m. í þinginu.
Hann sagði að kratarnir væru haldnir arrogance of personality og arrogance of power. Hann lýsti þessu nokkuð í fari hvers og eins og benti á að kratar væru margir menntamenn og litu með fyrirlitningu niður á verkalýðinn sem þeir notuðu.
Um de Gaulle sagði hann að hann hefði mikinn persónulegan sjarma þegar maður hitti hann í góðu tómi og hlustaði á aðra af skilningi og hlýju.
Heath er afar brezkur, ef svo mætti segja, í senn hákúltíveraður og þrælgreindur. Hann sagði skemmtilega frá því þegar Churchill hélt að hann hefði dáið; það hefði verið stórkostlegt að hlusta á gamla manninn segja þá sögu.
Heath virðist bjartsýnn á ástandið í Bretlandi og benti á ósigra Verkamannaflokksins í aukakosningum. Hann er augsýnilega góður Breti en mjög harður flokksmaður og hefur megnasta ímugust á forystumönnum brezka Verkamannaflokksins.
Bjarni bauð hann velkominn með nokkrum orðum þegar sezt var að borði og kvaðst vona að hann ætti eftir að koma aftur til Íslands sem forsætisráðherra Bretlands.
Heath virtist ekkert óánægður með veðrið hér heima. Hann sagðist á þessum klukkustundum hafa kynnzt alls konar veðri.
Ég sagði honum frá Hare, sjávarútvegsráðherra Breta, í þorskastríðinu og samtali okkar, sem varð stórskúbb í Morgunblaðinu.
Hann sagði að Hare hefði ekki verið mjög góður landbúnaðarráðherra.
Hann væri að vísu ekki menntamaður, "en maður þarf ekki að vera menntamaður til að gera bændur hamingjusama!" .
Ég sagði honum að við hefðum einmitt svona landbúnaðarráðherra. Það þótti honum hyggilegt.
Bjarni Benediktsson sem alltaf var að spyrja hann persónulegra spurninga úr stjórnmálaheiminum varpaði fram þeirri spurningu hvers vegna menn eins og Hare færu í lávarðardeildina.
Heath sagði að hann gæti þá fengið þann vettvang sem hann vildi til að koma skoðunum sínum á framfæri. Auk þess væri hann af gömlum og grónum aðalsættum og miklir peningar stæðu á bak við hann.
Um helgina fyrir hálfum mánuði fórum við einnig til Bjarna og Sigríðar. Þá sagði Bjarni okkur frá atkvæðagreiðslu í kjördæmaráðinu fyrir vestan og hafði gaman af.
Þar munaði einu atkvæði.
Við fórum sunnudaginn næsta austur á Þingvöll og við Bjarni fengum okkur göngutúra, annan að “klakahöllinni”, Öxarárfossi.
Þá sagði Bjarni m.a.:
Mér þykir vænzt um það í okkar vináttu að þú vilt aldrei hafa neitt út úr manni.
Og bætti við,
Ég er orðinn þreyttur á þessum mönnum öllum sem reyna að nota mig eins og þeir geta.
Hann sagði að nauðsynlegt hefði verið að fá niðurstöðu fyrir vestan hverjar sem afleiðingarnar hefðu orðið. Honum þótti fyndið að leika átti Þrjá Skálka á Ísafirði, en því var frestað!
Ísfirðingum hefur þótt nóg að fá hina þrjá í heimsókn, bætti hann við!
Þá sagði Bjarni það væru ekki kosningaúrslitin sem skiptu öllu máli, heldur “hvað við eigum skilið”.
Sigurður Nordal ætlaði á einþáttungana á fimmtudag, en þá verða þeir sýndir í síðasta sinn.
Hef ekki hitt hann síðan.
Hann talaði um “þetta helvítis Vínlandskort” - og heldur að það sé falsað. Ég er orðinn mjög efins um gildi þess eftir fyrirlestur Rechards, prófessors í Yale, í hátíðarsal Háskólans um daginn, frábær fyrirlesari.
Þegar ég stóð innan um alla prófessorana, sagðist ég verða að fara.
Ég er að verða feiminn innan um svona intellígensíu, sagði ég.
Prófessorarnir sögðu að ég skyldi vera í þeirra hópi. Nordal sýndi mér sérstaka hlýju sem mér þótti vænt um,
Það er sveitarsómi að þér, Matthías minn, sagði hann.
Einar Ólafur Sveinsson, minn gamli kennari, talar um Handritastofnunina eins og barnið sitt.
Það verður að koma yfir hana húsi áður en ég fer til hennar Máríu minnar, sagði hann.
Hann hefur svo sannarlega eignazt eitthvað til að lifa fyrir.
Ragnar í Smára er orðinn gallharður sjálfstæðisflokksmaður aftur.
Ég er farinn að halda að flokkurinn okkar fari ekki illa út úr kosningunum, sagði hann við mig í fyrradag.
Hann gaf mér vatnslitamynd eftir Emil Thoroddsen.
Gunnar skáld Gunnarsson sagði við mig um daginn þegar ég hitti hann,
Maðurinn eyðileggur líf sitt á jörðunni, það er fyrirsjáanlegt. Hann er ekki nógu vel úr garði gerður til að kunna fótum sínum forráð.
Annars lék hann á als oddi.
Þegar ég hugsa enn um heimsókn Heath rifjast upp fyrir mér að hann sagði að Wilson hefði einstakt lag á því að ná hinu versta út úr hverjum manni, einsog hann komst að orði.
"Ég sit á þingfundi og ætla ekki að taka til máls.
Þá flytur Wilson ræðu Og eftir því sem líður á ræðuna verður hann óforskammaðri unz það endar með því að reiðin sýður niðrí manni - og ég bið um orðið til að svara honum".
24. marz 1967 - föstudagurinn langi
Fór í gærkvöldi til Gunnlaugs Schevings. Var þar með Baltasar og bróður hans, Juan Samper.
Moggamenn höfðu verið að kveðja Ellu Pá (Elínu Pálmadóttur blaðamann) sem fer í sjö til níu mánaða frí til Montreal.
Var því kenndur.
Hef ekki séð Eykon síðan hann fór í kosningaferðalag norður fyrir viku.
Messað hjá sr. Bjarna Sigurðssyni í Mosfellsbæ klukkan tvö, ég flutti prédikun.
Við Bjarni höfum þekkzt frá því við vorum samstarfsmenn á Mogga.Vinir hans þar börðust skelegglega fyrir kosningu hans.
Ég var fulltrúi hans á kjörstað.
Þar sá ég bekkjarbróður minn ágætan, sr. Sigurð Guðjónsson,tók hann tali og spurði,hvað hann væri að gera ,hvort hann byggi í Mosfellsbæ?
Nei,sagði sr. Sigurður,ég er í framboði!
Ég hrökk við.
Góð stemning í kirkjunni.
Mér leið vel í ræðustólnum og fann hvorki fyrir kvíða né öðrum óþægindum eins og oft .
Fannst ég vera fulltrúi Krists - og hví þá að óttast?
Ferðin uppeftir var afleit, svo við þurftum að skilja bílinn eftir á Áshólum milli Álafoss og Mosfellsdals. Þá kom bronkó á móti okkur, ég bað þá snúa við og aka okkur Hönnu að Mosfelli því ég ætti að prédika þar, klukkan væri ekki nema þrjár til fjórar mínútur í tvö og messan að hefjast.
Bílstjórinn gerði það fúslega og við komum ekki nema tveimur mínútum of seint í kirkjuna svo þetta gekk vel að lokum.
Páskadag 1967
Gunnlaugur Scheving kom í kvöld.
Lék á als oddi .
Sagði margar sögur, einkum af Einari Baldvinssyni sem hann telur góðan málara, en hrakfallabálk.
Pabbi hans hefur skemmt hann, sagði Gunnlaugur, með því að trúa því alltaf að það versta mundi henda hann.
Einar var með Karli Kvaran í Höfn eftir stríð.
Áður fór Baldvin söðlasmiður á Laugavegi, faðir hans, til Jóns Engilberts og spurði hann ráða.
Jú, hvernig fara mundi á skipinu?
Hann plummar sig þar, sagði Jón.
En þegar hann kemur til Hafnar?
Jú, þá fær hann sér leigubíl og ekur upp á hótel. Það er öðruvísi farið með þessa stráka nú eða þegar við Gunnlaugur fórum til Hafnar.
Svona vissi Jón ráð við öllu þangað til Baldvin spyr, En hvað með Sjúkrasamlagið? Til andskotans með Sjúkrasamlagið, sagði Jón og gafst upp.
Einar bjó í kofa utan við bæinn. Eitt sinn þegar hann kemur kenndur heim að kvöldlagi er búið að flytja kofann burtu.
Nú býr hann i öðrum kofa ekki langt frá Sigurjóni Ólafssyni.
Þangað sækja rónar og annað hyski.
Eina mublan, eða minnsta kosti sú sem fyrst blasir við, er saltkjötstunna í ganginum .
Eins og í gamla daga.
Og Gunnlaugur Scheving sagði mér meira af Einari listmálara:
Eitt sinn var Einar vel kenndur og hringdi í leigubíl.
Ég heiti Einar Baldvinsson, listmálari, - já, listmálari eða eitthvað svoleiðis.
Þegar Einar var í Höfn fékk hann bréf frá föður sínum heiman frá Íslandi.
Hann fór til Karls Kvarans og sagði, Nú verð ég að fara heim.
Nú, hvers vegna - á miðjum vetri?
Já, pabbi segir í bréfi til mín að það sé komin dönsk stúlka í húsið til hans - og bezt sé að ég komi heim til að læra dönsku!
Einar ætlaði sér lengi að ná í konu, en ekki varð úr því. Hann er nauðasköllóttur og líkist Napóleon í prófíl, en ekki að öðru leyti.
Svo náði hann í fráskilda sjómannskonu.
Hún slarkar og sankar að sér alls konar dóti.
Nú er svo komið að Einar er orðinn þjónn á sínu eigin heimili.
Það hefur þróazt smám saman vegna þessa kvenmanns sem hefur hann í vasanum .
Gunnlaugur sagði þá sögu af Sigurjóni Ólafssyni að hann hefði eitt sinn sem oftar verið kenndur í partíi og skroppið út á altan.
Þá sá hann að einhver var að kyssa Tove konu hans.
Hann barði hana, en þá kom í ljós að það var ekki Tove!
Þegar Sigurður Sigurðsson listmálari varð fimmtugur voru margir fullir.
Valtýr Pétursson lagði sig í miðjum klíðum, ýmsir lágu eins og hráviði um allt og Örlygur Sigurðsson listmálari slóst við lampana í stofunni.
Það líkaði Sigurði vel.
Svo var farið undir morgun.
Haraldur Björnsson kvaddi alla með kossi.
Þegar kom að Sigurði sagði hann, Ég læt aldrei karlmenn kyssa mig. Þá sagði Haraldur. Nei, þú veizt þá ekki hvernig sá eini og sanni koss er!
Gunnlaugur sagði mér enn þá sögu sem Sigurður Nordal hafði áður sagt í boði hjá Gylfa Þ. Gíslasyni um páskana.
Þar voru þeir Jón Helgason, prófessor í Höfn, og mátti ekki á milli sjá hvor var ráðnari í því að “taka partíið”, Jón eða Nordal.
Þó þannig að þegar Nordal sagði frá, þá svaf Jón.
Saga Gunnlaugs var þessi:
Sænska skáldkonan Selma Lagerlöf heyrði af gömlum manni á elliheimili sem átti aðeins tvær óskir, áður en hann dæi: að sjá nakinn kvenmann ,enda hafði hann aldrei verið við kvenmann kenndur, og sjá fíl, það stóra og mikla dýr.
Hjúkrunarkonurnar gátu ekki sýnt honum fíl - og ekki vildu þær heldur sýna honum sig naktar.
En þegar Selma heyrði þetta, sagði hún að sér væri sama þótt hún sýndi sig karlinum nakin, ef það gæti glatt hann.
Hún hafði á yngri árum verið grönn og nett en varð holdug með árunum.
Þegar hún var búin að sýna sig karlinum, fór hún.
Hjúkrunarkonurnar töluðu við karlinn sem var hinn ánægðasti.
Þær spurðu hvernig honum hefði líkað.
Jú, honum líkaði vel - nú er ég búinn að sjá fíl, sagði karlinn himinlifandi!
16. apríl 1967
Þá eru tillögur Þjóðhátíðarnefndar komnar fyrir Alþingi. Líklega verður ekkert úr þjóðarhúsinu á Þingvöllum,því að fjárveitingarnefnd Sameinaðs þings, sagði Birgir Finnsson,alþingisforseti, mér í morgun, vill leggja áherzlu á Alþingishús.
Annars fara umræður um málið líklega fram á morgun eða hinn.
Sjáum hvað setur .
Alþingi ræður .
Og sama er mér þótt þjóðarhúsið fjúki.
En það var nefnt í fyrstu ræðu Bjarna Benediktssonar um hátíðina á Alþingi, svo við tókum hugmyndina upp.
Annars samdi Bjarni þingsályktunartillöguna í samræmi við mig. Hanna á uppkastið.
28. apríl 1967
Fór í boð um daginn vegna fundar utanríkisráðherra Norðurlanda sem hér var haldinn. Bjarni Ben. bauð en varð að fara við útför Adenauers þýzkalandskanzlara svo Jóhann Hafstein hélt boðið.
Í veizluræðu sinni sem hann hélt blaðalaust á dönsku sagði hann, Við höfum tryggt frið á Norðurlöndum, frið á jörð. Þótt áður hafi verið karlar einsog Karl XII, þá lifum við nú í friði.
Thorstein Nielsen, utanríkisráðherra Svía, svaraði síðar og talaði um Jóhannes skírara - en gerði það nokkuð skemmtilega.
En mikið eru þessar ræður pólitíkusa oft einkennilegar.
Talaði alllengi við Magnús Kjartansson,ritstjóra Þjóðviljans.. Hann telur sig centrista, eða miðjumoðara, og segir að margvíslegir erfiðleikar stefni að kommum úr ýmsum áttum. Ef hannibalistar bera fram lista hér í Reykjavík, sagði hann, þá verður boðið fram víðar.
Hann sagði að blöðin hefðu opnazt og ætti hann þátt í því!
Samþykkti samt að mín stefna, að fara hægt en markvisst í frjálslyndis átt væri rétt og heillavænlegust.
Hann sagði að ég væri pragmatisti, af því ég benti honum á að Hallgrímskirkja mundi rísa hvað sem hver segði og þá væri nauðsynlegt að reyna að beita jákvæðum áhrifum til góðs.
Þannig ættum við nú að leggja á það höfuðáherzlu að hægt sé að nota kirkjuna fyrir tónleika af hvaða tagi sem er og gera hljómburðinn svo vel úr garði sem unnt er.
Þá mundi hún einnig að því leyti gegna hlutverki sínu ágætlega.
Hann efaðist um að unnt væri að breyta nokkru til batnaðar.
Magnús sagði það væri áfall fyrir okkur að missa Sigurð A. Magnússon eins og hann komst að orði.
Auðvitað er það.
En margt er skrýtið.
Á sumardaginn fyrsta birtist forsíðufrétt í Þjóðviljanum þess efnis að SAM væri að hætta á Morgunblaðinu, hefði sagt upp vegna þess að honum hefði verið meinað að skrifa rabbið í Lesbók.
Sigurður hafði beðið mig segja engum frá uppsögn hans fyrr en ákveðið væri hvað við tæki hjá honum.
En svo birtist þjóðviljafregnin,tilefnislaust.
Ég talaði við SAM og spurði hvort fréttin væri komin frá honum.
Hann svaraði því neitandi. Ég sagðist hafa skoðað hug minn og gæti ekki séð að neinn þeirra sem ég hefði skýrt frá uppsögn hans (stjórnendur Morgunblaðsins) hefði getað sagt Þjóðviljanum fréttina.
SAM sór og sárt við lagði.
Ég sagðist hafa verið farinn að trúa því að hún hefði komið frá honum, ég viðurkenndi það.
Þá sagði SAM með þjósti, Þú heldur alltaf það versta um mig(!)
Ég sagði það nú ekki vera en ekki hefði ég getað séð neina aðra skýringu á fréttinni í Þjóðviljanum.
Þá sagði Sigurður, Auðvitað sagði ég konunni minni frá uppsögninni - og svo tengdamóður minni. Hún er stalínisti. Ekki er ósennilegt að hún hafi komið þessu til Þjóðviljans.
Á það sættist ég.
Ég sagði Magnúsi frá þessu.
Hann rak upp stór augu, horfði á mig þögull nokkra stund, en sagði svo, Nei, þú segir þetta ekki satt(!)
Jú, segi ég, ég hef aldrei logið að þér svo ég viti.
Nei, sagði hann, en þetta kemur mér einkennilega fyrir sjónir. Er hann þá svona.....?
Hver....svona hvernig ? spurði ég.
SAM, sagði Magnús. Hann sagði mér þetta sjálfur!
Jæja, sagði ég og var raunar ekkert undrandi.
Ég hringdi til hans og hann sagði mér þetta svona, bætti Magnús við hugsi.
Ég skrifa svona fréttir aldrei nema hringja í viðkomandi aðila, sagði Magnús.
Þarna hafði ég það.
En veit SAM ekki nákvæmlega hvenær hann segir satt eða ekki.
Haraldur Sveinsson, stjórnarformaður Árvakurs, var inni í skrifstofunni minni þegar Sigurður kom og sagði upp, “einkum af launaástæðum”, eins og hann komst að orði.
Ég sagði honum þá að við hefðum verið að hugsa um að fría hann við rabbið síðasta mánuðinn fyrir kosningar - og láta Gísla skrifa það.
Hann sagði ekkert við því, enda var hann þá búinn að segja upp störfum á blaðinu. En hann lýsti yfir að hann vildi fara hávaðalaust.
Og ég geri mér grein fyrir því að við ekkert annað íslenzkt dagblað hefði ég notið þess frjálsræðis sem ég hef gert hér við Morgunblaðið, bætti hann við orðrétt.
Síðar þegar við töluðum saman um Þjóðviljafréttina, sagði ég að vafalaust mundu önnur blöð reyna að gera sér mat úr uppsögn hans eins og raunar sæist á Þjóðviljanum.
Þá sagði SAM, Hvernig fara þau að því, nema því aðeins að kasta steinum úr glerhúsi(!)
Svona er nú lífið á Læk.
Mikið barn er SAM í aðra röndina . Og alltaf er mér jafn hlýtt til hans, guð má vita hvers vegna!
Dr.Páll talar um að einhver sé helvítis barn.
Það merkir víst sakleysingi.
Bjarni Ben. hringdi í mig í dag. Ég ligg í svæsinni hálsbólgu og sagði honum það.
Hann hafði engan áhuga á öðru en myndum sem birzt hafa í New York Times og New York Herald Tribune og sýna forystumenn sem komu til Þýzkalands að vera viðstaddir útför Adenauers.
Þótti okkar myndir slæmar og vildi fá svona mynd í Morgunblaðinu "áður en málið yrði úrelt".
Ég er búinn að fá myndina af de Gaulle, Lübke, Johnson, Bjarna o.fl. og verður hún hlemmistór á forsíðu Morgunblaðsins á morgun. En ég hef einnig séð myndina á forsíðu New York Herald Tribune. Þar stendur við Bjarna Ben: Unidentified...
Svona er Ísland nú lítið (!)
Ég veit ekki hvernig mér liði að vera forsætisráðherra Íslands, þessa putalands. Það þarf kjark til!!
Og réttan skammt af blekkingu.
1. maí 1967
Ashkenazy kom heim á Reynimel í samtal. Annars hef ég legið í rúminu undan farið.
Jón gamli var í sjónvarpinu annan í hvítasunnu, auk samtals við mig á undan. Allir sem vettlingi geta valdið hrósa verkinu og telja að það sé suksess.
Ég er auðvitað glaður og ánægður með það enda markar útsendingin tímamót í sjónvarpinu því þetta er fyrsta íslenzka leikritið þar.
Ég hef raunar aldrei fengið svona góðar móttökur, nema fyrir Kompaníið, Fagur er dalur og ýmis samtöl.
Hitti Hauk pressara, hann var óánægður:
Sagði:
Þeir sögðu að þeir gætu ekki ráðið mig, því ég talaði of mikið. En ég tala ekki við alla, nei ég hef aldrei talað við hvurja.
Ég er skemmtilegur og fróður og þeir vilja tala við mig.
Læknir stöðvaði mig niðri í bæ í morgun, en ég tala ekki við hvurja, svo ég sagði ekkert skemmtilegt við hann.
Þeir svíkja mig um vinnuna, þó ég sé kominn með heilsuvottorð.
Ég hef pressað af tveimur í dag, það er nokkuð.
Bjarni Ben. lofaði Hauki því einhverju sinni þegar hann varaði hann við gengisfellingu að hann skyldi sjá til þess það yrðu alltaf fjórir 25-eyringar í krónunni.
Og Bjarni stendur við sín kosningaloforð, segir Haukur.
10. júlí 1967
Kosningar á morgun.
Óviss úrslit, ég á að fara í sjónvarpið annað kvöld og spá um úrslitin! Ég held þeir ættu frekar að fá Láru miðil.
Kosningabaráttan hefur gengið vel.
Ég hef verið eini ritstjórinn á blaðinu, hinir ætla á þing.
Þeir eru í kjördæmum sínum.
Mitt kjördæmi eru lesendur Morgunblaðsins.
Gott samstarf milli okkar Styrmis (Gunnarssonar,síðar ritstjóra) og Ólafs Egilssonar (síðar sendiherra) sem hafa staðið sig skínandi vel.
Svo kom djöfuls styrjöldin fyrir botni Miðjarahafs ofan á allt saman.
En þetta hefur gengið.
Fyrir um tveimur mánuðum fékk ég veiru-sjúkdóm , svo slæmsku í magann og var haldinn hræðilegu máttleysi .
En þeir læknuðu það.
Loks í gær var ég úrskurðaður með ristil, hver fjandinn sem það er. Gott að ekkert af þessu getur dregið úr mér kjark í kosningabaráttunni - eða lamað mig.
Á miklu hefur oltið, en allt gengið vel.
Ekkert blað er skoðanalaust,ekki heldur Morgunblaðið.En ég hlakka til þegar kosningar snúast ekki um velferð þess.
Margt hefur skeð skemmtilegt. Ég held skeggið á Pétri Ben. (Pétri Benediktssyni,bróður Bjarna, fyrrum sendiherra) sé einhvern veginn alltaf að gera grín að kosningunum.
Vonandi fá háttvirtir kjósendur ekki það sama á heilann!
Bjarni sagði í kosningaræðu í Háskólabíói í gærkvöldi að í einum kosningum hefði hann hitt Kjarval.
Þeir tóku tal saman, Kjarval bauð honum heim en Bjarni gætti þess að minnast ekki á pólitík.
Svo skoðaði hann myndir eftir Kjarval, en þá fer listmálarinn allt í einu að tala um stjórnmál. Hann getur þess að hann kjósi aldrei og segir það sé af því “- að ég vil ekki stinga vinum mínum gegnum rifu ofan í dimman kassa”, eins og hann komst að orði.
Góð afsökun.
15. júní 1967
Kosningum lokið.
Bjarni ánægður þrátt fyrir Reykjavík.
Var hjá honum á þriðjudagsnóttina, þegar talningu var lokið, auk Styrmis og Harðar Einarssonar (lögfræðings).
Honum var held ég létt, enda má hann vera ánægður.
Hann þakkaði okkur fyrir hjálpina.
Við Styrmir og Ólafur Egilsson höfum unnið eins og hundar dag og nótt.
Bjarni talaði um að gera breytingar á ríkisstjórninni, bjóst jafnvel við að Magnús Jónsson ,fjármálaráðherra,. vildi hætta.
En hvað þá um Jóhann Hafstein?
Ef Magnús hættir ekki verður hann að segja af sér bankastjórastarfi, sagði Bjarni.
Bjarni ætlaði í upphafi að fara að taka ósigurinn í Reykjavík persónulega nærri sér ,en við töldum hann af því.
Hann sagði honum hefði verið boðið að mynda stjórn 1947, “- en ég taldi það ekki rétt. Það gat verið hættulegt að hafa tvo kónga í flokknum”, sagði hann.
Þá sagði hann að við myndum ekkert skipta okkur af forsetakosningunum, ef þær yrðu næsta ár.
Ég hef verið að prédika að Morgunblaðið léti allt slíkt lönd og leið, nú hefur Bjarni gengið inn á það sama.
"Hvort okkur skyldi ekki vera sama hver er á Bessastöðum", sagði Bjarni í sigurvímunni.
Eykon hringdi og djöflaðist allt talningakvöldið, ýmist var hann inni eða úti!
En sárindi hans nú eru meiri en maður mundi halda. Þó er hann fyrsti varamaður landskjörinn og tveggja kjördæmakjörinna þingmanna, svo hann verður með annan fótinn á þingi.
Sigurður Bjarnason er ánægður fyrir vestan.
Sverrir Hermannsson sæmilega , þó sagðist hann ekki fara aftur fram með Jónasi Péturssyni á Austfjörðum.
Mig dreymdi Kiljan í fyrrinótt, að hann væri dauður.
En þegar ég kom nær, hreyfði líkið sig!
Kannski hann fari í forsetaframboð?
Að minnsta kosti verður hann langlífur.
Fyrir alllöngu dreymdi mig að ég væri með hryllileg útbrot á fæti.
Nú er það komið fram, ég er með ristil. Nú er hann einnig eitthvað að koma út fyrir neðan brjóst, þar er roði og eymsli.
Þetta er meiri ákoman.
Tveggja manna er getið í samtali mínu við Bjarna Benediktsson í Morgunblaðinu, en þó án þess nöfn séu nefnd. Þeir eru Finnbogi R. Valdimarsson og Kristinn E. Andrésson.
Um Jónas á Skriðuklaustri Pétursson sagði Regína á Ströndum, fréttaritari okkar,nú á Eskifirði:
Hann ætti að vera útfararstjóri, hann hefur svo prýðilegan sorgarsvip - og svo er hann einnig með sultardropa í nefinu!
Þannig er nú talað í þvísa landi.
18. júní 1967
Fjallkonuljóðið mitt lesið í gær eftir ræðu Bjarna Benediktssonar á Austurvelli. Það heyrðist víst illa í útvarpinu vegna suðaustan roks og láta í hljóðnemanum, vona samt það hafi verið frambærilegt.
Fannst rétt að yrkja það fyrst ég var beðinn. Maður á alltaf að gleðja þjóðina, sagði Kjarval!
Björn Bjarnason (síðar ráðherra) sagði við mig í fyrradag, Pabbi verður ekki í framboði oftar.
Ég hrökk við, hváði.
Hann bætti við,
Hvernig dettur þér í hug hann vilji standa í þessu, hann sagði meðan á talningu stóð að hann mundi heldur hætta en mynda stjórn með Eysteini.
En hann ætlar að halda út kjörtímabilið.
Hætta svo.
Hann hefur alltaf prédikað að menn ættu að hætta áður en þeir eru orðnir gamlir og vitlausir.
Fór að Hafnarbergi og Reykjanesvita með þeim feðgum Bjarna Ben. og Birni.
Og Hrafni Þórissyni ( síðar tengdasyni Bjarna).
Fullt af kríu á leiðinni.
Tók kvikmynd.
Þarna suður frá var ég að hugsa um það sem Þorvaldur Ólafsson, sonur séra Ólafs í Arnarbæli, sagði mér um Einar Benediktsson skáld.
Að faðir hans hefði á seinustu árum Einars oft hitt hann að máli í Herdísarvík, enda sálusorgari hans og jarðsöng hann að lokum í Reykjavík og á Þingvöllum.
Þeir voru gamlir bekkjarbræður en höfðu mikið við og herruðu alltaf hvor annan.
Mér þótti merkilegt, hvað þeir voru kurteisir hvor við annan - að herrast, sagði Þorvaldur. Herra prófasturinn, sagði skáldið og séra Ólafur sagði, herra Einar Benediktsson.
Þeir töluðu oft saman, m.a. um trúmál, skáldskap og fleira og fylgdist Þorvaldur þá með.
Einhverju sinni spurði séra Ólafur hvort Einar meinti þessi orð í Hvömmum eða Hnattasundi sem var eitt síðasta ljóðið sem hann orti, að mér skilst:
Þitt verðmæti gegnum lífið er fórnin.
Já, það geri ég , svaraði skáldið, en get ekki sagt ég hafi sjálfur farið eftir því.
Eitt sinn spurði séra Ólafur hvaða ljóð skáldið teldi sitt merkasta.
Einar dró við sig svarið, varð allt að því merkilegur og sagði hægt:
"Ég hef aðeins ort eitt ljóð...", hann þagnaði, en færðist svo í aukana og bætti við "...það er Útsær".
Séra Ólafur spurði Einar hver væri mesta lifandi skáld á Íslandi.
Þá sagði hann blátt áfram og eins og ekkert væri sjálfsagðara, Það er ég, herra prófastur.
Friðrik konungur VIII gisti í Arnarbæli í Íslandsförinni 1907.
Hann var geðfelldur maður, sagði Þorvaldur, en alltaf man ég hvað mér þótti Haraldur sonur hans ljótur.
Konungi var boðið hvort sem hann vildi heldur gista í tjaldi eða í bænum og kaus hann bæinn.
Í stofunni í Arnarbæli var mynd af fjórum dönskum konungum saman sem hét, De fire generationer, og þar situr Friðrik VIII á stól.
Konungur varð svo glaður þegar hann sá myndina í stofunni að hann táraðist.
Honum þótti þetta bera vitni um konungshollustu Íslendinga.
Daginn eftir fór konungur til Reykjavíkur og kom við á Kolviðarhóli þar sem hann talaði um ríkin sín tvö, einsog frægt er orðið, en I.C. Christensen, forsetisráðherra Dana, hvíslaði í eyra honum og vildi fá hann til að leiðrétta þetta, sagði upphátt að konungur hefði mismælt sig .
En viðstaddir heyrðu að konungur hvíslaði til forsætisráðherra, Ég talaði aðeins fyrir munn sjálfs mín.
Auðvitað væri langsótt að geta sér þess til að Friðrik konungur hafi tekið svona til orða á Kolviðarhóli vegna þess að hann var nýkominn frá Arnarbæli þar sem hann svaf vel undir mynd sinnar eigin persónu í vinalegu umhverfi fólks sem bar hlýhug til síns konungs.
Tómas Guðmundsson skáld segir mér að Ólafur Lárusson, prófessor, hafi beðið sig að semja Ávarp Fjallkonunnar 17. júní þegar sá siður var tekinn upp. Það átti víst að vera í óbundnu máli en “- mér þótti fara betur á því að yrkja ljóð”, sagði Tómas - og það varð upphafið að þessari hefð.
30. júní 1967
Fyrir 10-15 dögum var samtal við konu í Vísi og hófst á tilvitnun í ljóð.
Ég las það.
M.J. stóð undir.
Helvíti er þetta gamalt og leiðinlegt, hugsaði ég - alltaf eru þeir með Matthías gamla Jochumsson á takteinum !
Svo var ég eitthvað að tala við Þóri Jónsson daginn eftir og þá segir hann, Þeir voru að vitna í þig í Vísi í gær.
Jæja, sagði ég. Ég hef ekki séð það.
Ég gáði svo í Vísi þegar ég kom heim og sá loks þessa tilvitnun. Það voru sömu ljóðlínurnar og ég var eitthvað að fárast yfir þegar ég las grein konunnar!
La falla, sagði Óli Maggadon þegar hann hengdi Lalla í Pólunum á Korpúlsstöðum.
Sagði síðan , Meningen var god nok!
19. ágúst 1967
Fékk svo hljóðandi handskrifað bréf frá Bjarna Bendiktssyni í dag.
Matthías!
Við erum komin til Þingvalla og viljum endilega fá ykkur. Hringdu strax og þú kemur, svo við þurfum ekki að vera (að) ónáða ykkur með hringingum, enda veistu, að fátt er erfiðara en ná í þig í síma.
Ég lofa að vera ekki langorður. Bj.Ben.
Hann vill við komum austur á Þingvöll.
8. september 1967
Vorum á Þingvöllum síðustu viku ágústmánaðar.
Mjög skemmtilegt.
Við Bjarni Benediktsson fórum í slagviðri upp að Þórisjökli á Kaldárdal.
Orti samnefnt ljóð um þessa áhrifamiklu ferð.
Hef ort mikið.
Nokkur ljóð úr sumarleyfisferðinni norður, t.a.m. um Víðirhól.
Hef einnig lagfært margt, sem hefur legið lengi í salti.
Það hefur gengið, finnst mér, óvenjuvel.
Annars langar mig ekkert til að gefa út ljóðabók strax.
Sýni Tómasi handritið í vetur.
Bjarni Ben. sagði m.a. að kratarnir væru eitthvað orðnir hræddir við áframhaldandi stjórnarsastarf í Viðreisn.
Bjóst þó ekki við þeir myndu hlaupa burt.
Ef þeir vilja fara, sagði hann, þá fara þeir. Ég er alveg óhræddur við það. Þá stjórnum við einir fram á vor og höfum kosningar þegar okkur finnst henta.
En kratarnir flýja víst ekki.
Hittum Kristján Albertsson á Þingvöllum. Hann skrafaði mikið, sagði m.a. sögu danska skáldsins Pontoppidans um það, þegar guð skapaði konuna úr rifi mannsins.
Adam, Adam, kallaði guð lengi án þess hann kæmi út úr hellinum.
Svo kom Adam loks úr hellinum og sagði, Þetta er dýrlegt. Taktu öll rifin í mér og búðu til handa mér konur úr þeim öllum!
Kristján vildi ekkert segja um hvað hann væri að sýsla, en var nokkuð drjúgur yfir því.
Sagði að bók Þorsteins Thorarensens,man ekki hvað hún heitir, væri allvel skrifuð en ónákvæm og einkum slæmt hve hann hefði farið frjálslega með efni úr riti sínu um Hannes Hafstein og riti Gröndals um Reykjavík sem hann hefði skrifað uppúr.
Ég veit þetta ekki og skal ekkert um það segja.
Las ljóð eftir Nordahl Grieg.
Hitti Þórð, bróður Kristjáns Albertssonar, á miðvikudag. Hann sagði mér sögu af nefinu á sér.
Pétur Benediktsson hefði búið hana til.
Hann hefði setið við gangstéttaveitingahús í París og fengið sér glas af víni.
Enginn friður var fyrir arabískum teppasölum.
Þá kom Þórður og settist hjá Pétri.
Eftir það var ekkert ónæði af teppasölunum. Þeir gengu að borðinu og hneigðu sig með hendur í bænarstöðu og sögðu, Allah.
Héldu að þarna væri kominn eigandi teppasölunnar!
Fór með Ragnari í Smára á Þingvöll í fyrradag til að sjá út stað fyrir hótel sem hann vill að verði byggt þar eystra. Honum leizt hvað bezt á Vatnskot og krikann innan Vellankötlu þar sem gamli konungsvegurinn liggur upp á heiðina.
En víðsýni er líklega mest og fegurst frá Vatnskoti.
Silfra er of nálægt Lögbergi, segir Ragnar.
Sannfærðist um að fornmenn hafi talað af Lögbergi inn í Almannagjá, a.m.k. oftar en ekki.
Jökull Jakobsson ,rithöfundur,var með í ferðinni. Hann er þægilegur þegar við erum saman og skemmtilega fyndinn.
Langt frá því eins mikill galgopi og margur hyggur.
Og þó!
Ég var að segja þeim að settur hefði verið kross þar sem Jón Vídalín, byskup, dó á leiðinni niður í Lundareykjadal og einnig væri vitað hvar hann fékk fyrsta stinginn fyrir hjartað.
Þá sagði Jökull, Er ekki upplagt að reisa honum Sting þar?
Góð ferð, yndislegt veður.
Hef sjaldan séð Þingvelli í svo djúpum skuggum.
Bláir litir af öllu tagi.
Ragnar í Smára hefur sagt mér þá sögu að Kjarval hafi vantað peninga þegar hann var ungur málari eða nemandi í Englandi , en þá bjó hann hjá karli sem bað hann að mála húsið sitt.
Kjarval vildi fá fyrirframgreiðslu en karlinn sagðist mundu borga þegar myndin væri tilbúin.
Karlinn biður nú Kjarval setja sig á tröppurnar fyrir framan húsið.
Kjarval lofar því.
Svo málar hann myndina.
Og þegar því er lokið afhendir hann karlinum strigann.
Karlinn tekur við honum, en segir gramur, Hvað - hvað er þetta, ég stend ekki á tröppunum?
Nei, sagði Kjarval, Þú ert inni að sækja peningana!
Í Þingvallabænum er stór mynd eftir Kjarval. Hún er eyðilögð með því að klína Valhöll inn á hana.
Það er gert eftir að Kjarval hafði lokið henni.
Annars er þetta falleg mynd.
Ragnar segir Kjarval hafi sett Valhöll inn á myndina fyrir Jón á Brúsarstöðum, veitingamann, vin sinn.
Fór í boð til Baltasars listmálara á laugardag.
Góður spænskur matur, en ég gat ekki notið þess.
Maginn fór úr sambandi í ágúst í fyrra þegar ég fékk matareitrunina í London og læknirinn hélt kvölunum niðri með morfíni.
Verið þér ekkert að kveinka yður, sagði læknirinn, á Regent Palace-hóteli og benti á Ingó tveggja ára, Þakkið heldur guði fyrir að hann fékk þetta ekki.
Drengurinn hefði ekki lifað þennan sjúkdóm af,sagði læknirinn.
Fékk eitrunina af köldum kjúklingi í Soho.
Gunnlaugur Scheving var einnig í boðinu hjá Baltasar.
Hann sagði okkur sögu af Sigurjóni Ólafssyni,myndhöggvara..
Hann sé að verða taugabilaður af því að Ásmundur geri alltaf eitthvað meira en hann - og þá alltaf næsta dag!
Þegar Svíi kemur að skoða myndir eftir Sigurjón, fréttir hann að daginn eftir hafi komið fullur rútubíll af Svíum til Ásmundar.
Þannig gengur þetta.
En svo gerist það að Sigurjón verður veikur og nú hugsar hann Ásmundi þegjandi þörfina.
Nú geti hann slegið hann út í veikindum.
Svo er Sigurjón reglulega veikur heilan sólarhring.
En daginn eftir fréttir hann að Ásmundur hafi lagzt veikur - og liggi fyrir dauðanum!
Gunnlaugur talaði um að hann hlustaði svo mikið á spænska músík að líklega mundi hann fá andlega fullnægingu í því - og hætta að mála.
Gunnlaugur sagði einnig sögur af Kjarval.
Þeir þola hvor annan ekki alltof vel, ég hef tekið eftir því. Ég held Gunnlaugur forðist hann núorðið.
Gunnlaugur sagði að Kjarval hefði verið svo hræddur um það á tímabili að hann hitti Thor Vilhjálmsson að það hafi lagzt á sinnið á honum.
Eitt sinn heyrði hann í bíl fyrir utan Breiðfjörðs- blikksmiðju þar sem hann býr, og hugsar með sér, Nú er Thor að koma - hvað á ég að gera!
Hann heldur niðri í sér andanum, bíllinn stoppar og já, nei, hann heldur áfram.
Honum léttir og andardrátturinn verður eðlilegur.
Kannski Thor sé farinn til útlanda, hugsar hann - og fer að gæla við þessa hugsun og það hvarflar jafnvel að honum að nú sé óhætt að fara út.
Hann fær sér bíl niður á Hótel Borg, gægist, nei enginn Thor!
Hann pantar kaffi og sér engan Thor speglast í bollanum, samt er hann órólegur og kvíðinn magnast.
Ef Thor skyldi nú dúkka upp allt í einu?
Hann fer fram á salerni, nei enginn Thor þar, svo skimar hann aftur um salinn og dettur þá í hug að Thor hafi vafið sig inní gardínur.
Hann athugar málið, nei enginn inní gardínunum, svo nú léttir honum fyrir alvöru.
Hann gengur sporléttur að borðinu sínu og ætlar að njóta þess að drekka kaffið.
En þá situr Thor þar!
Gunnlaugur Scheving hafði svo gaman af að segja þessa sögu að hann lék hana eins og hann væri á sviði.
Gunnlaugi er ekkert óhlýtt til Thors, síður en svo.
Hann hefur bara gaman af að segja sögur, upplifir þær eins og enginn annar - og hefur þá enga samúð með fórnardýrinu!
Gunnlaugur sagði okkur frá kerlingu sem hefði hlakkað svo mikið til níræðisafmælis síns að hún mátti vart um annað hugsa.
Svo kom að afmælinu.
Margir komu í heimsókn og gamla konan skemmti sér konunglega.
Þegar síðasti gesturinn fer segir hún full af tilhlökkun, En hvenær skyldi afmælið mitt verða, þá verður gaman!
Í húsinu hjá Baltasar býr karl sem fylgist svo rækilega með allri umferð um húsið að hann lokar ekki að sér á klósettinu. Herbergið hans er inn af þvottahúsinu þar sem konurnar þvo tauið.
Karlinnh situr á klósettinu með buxurnar á hælunum og hefur hurðina opna til að missa ekki af neinu.
Kannski ég ætti að nota þetta í leikverk sem ég er að hugsa um.
Þegar ég sá inn í herbergið lá karlinn, stór og mikill, í rúminu, hélt á stafnum sínum og horfði fast fram á ganginn.
Á gólfinu var hvítur koppur en á rúmstokknum sat kona um fimmtugt og las fyrir karlinn.
Hún gægðist upp úr lestrinum þegar við komum.
Karlinn var í grárri duggarapeysu.
Hann er haltur.
Og hann er ekkjumaður .
Hann saumar saman ábreiðslur á galta úr smápokum og fær eitthvað fyrir það.
Tengdardóttirin á rúmstokknum er hálfgerð drusla, samt vill karlinn ekki vera annars staðar en hjá henni og syni sínum sem er vínsvelgur.
Kannski þreytist hann af lestri - og hún nennir að lesa fyrir hann. Kannski er hann ólæs?
Í herberginu hans er hlandlykt.
Eitt sinn þurfti hann að fara á spítala.
Þegar hann kom heim töluðu þau saman í eldhúsinu, hann og tengdadóttirin.
Þið senduð mig á elliheimili, sagði karlinn.
Nei, þú fórst á spítala,sagði tengdadóttirin.
Þið ætluðuð að losna við mig. Þetta var ekki spítali, þetta var elliheimili.
Nei, þú varst veikur. Þú fórst á hressingarhæli. Það var ekki hægt annað, því þú þurftir að fá hjúkrun.
Nei, þið ætluðuð að losna við mig.
Og barði stafnum í gólfið.
Sonurinn og tengdadóttirin höfðu út úr karlinum 40 þúsund krónur fyrir teppum en hann var í fýlu í þrjár vikur á eftir.
Eitt sinn kom rúgbrauð í hlað.
Karlinn sá bílinn.
Veizt þú hver var á þessum bíl, spurði hann.
Nei, sagði konan.
Kannski hann hafi ætlað að hitta mig.
Kannski.
Þetta var stór bíll. Komast margir í hann?
Ætli það hafi ekki verið bíll bróður míns. Hann á rúgbrauð.
Rúgbrauð!
Já.
Já, einmitt það. Nei, hann ætlaði að hitta mig, það held ég. Hann hefur haldið að ég ætti heima uppi.
Ég sá hann ekki, sagði konan og gekk snúðugt út úr herberginu.
- -
Fór austur að Hvítá í gær. Fékk tvo 10 og 13 punda hænga.
Guðmundur Daníelsson er búinn að skila handriti af “Ferðasögu í skáldsagnaformi” til Ísafoldar - og er ég víst aðalpersónan. Ætli það sé ekki fjórða bókin þar sem ég er persóna.
Það er meiri áhuginn!
Vonandi rís ég undir þessu!
Annars þarf ég ekki lengur að skrifa meira sjálfur, aðrir sjá um minn bókmenntalega frama!
Nú, Guðmundur Dan. með mig í skáldverki., Poul P.M. Pedersen með ljóðaþýðingar í Höfn og á Norðurlöndum, Erlendur Jónsson í Nýjum skólaljóðum sem hann hefur tekið saman og valið eitthvað eftir mig í þau - allt á sama tíma!
Of mikið má af öllu gera.
Bezt að fara varlega.
Samt læt ég prenta samtölin við séra Bjarna í haust.
Eitthvert bezta fréttablað Morgunblaðsins er áreiðanlega þegar Stíganda-menn komu heim til Ólafsfjarðar og stórbruninn varð. Þá viku, þ.e. síðustu viku, vann ég til fjögur fimm á hverri nóttu.
Vona að Mogginn beri þess einhver vitni!
16. september 1967
Gylfi Þ. Gíslason hefur kvartað við Magnús Jónsson,fjármálaráðherra, vegna skrifa Morgunblaðsins um menntamál. Við ypptum öxlum, sbr. leiðara sl. sunnudag, Staksteina minnir mig á þriðjudag og leiðara fyrir nokkrum vikum.
Sverrir Hermannsson sagði mér þá sögu að á fund á Austfjörðum þegar rætt var um vandræði vegna erfiðs símasambands þangað austur hafi vélgæzlustjóri þar sagt að ástandið væri svo alvarlegt og raunar óviðunandi, að "maður situr allar nætur með tólið í höndunum - og allt lokað!"
Þegar við gengum um daginn yfir í Rauðukusunes að Kárastaðaafleggjaranum sagði Bjarni, Það þroskar mann að ganga, því maður upplifir mikil sannindi á göngunni. Það er lagt af stað og ótrúlegt hvað manni miðar áfram. Maður er kominn langar leiðir áður en maður veit af.
Þannig er þetta einnig í lífinu. Aðalatriðið er að leggja af stað. Þá skal maður komast þetta..."
20. september 1967
Jóhann skólameistari Hannesson segir í samtali við Morgunblaðið í morgun frá tillögum menntamálaráðherra aðildarríkja Evrópuráðsins - og kemur í ljós að öll atriði þeirra eru hin sömu og í minni “fanatísku” grein í Samvinnunni.
Baldvin Tryggvason sagði mér í gær að hann hefði talað við Steindór Hjörleifsson leikara , Geir Hallgrímsson og Gylfa Þ. í kokteilpartíi í sambandi við tónlistarhátíðina.
Steindór hafi sagt, Þið hafið auðvitað séð leiðarann í Morgunblaðinu um Borgarleikhúsið.
Já, það höfðu þeir.
Gylfi Þ. sagði við Geir að það mætti ekki taka nema 300 manns í sæti.
En hann hafði meiri áhuga á öðru.
Þið hafið séð Staksteina Morgunblaðsins um skólamálin, sagði hann.
Jú, sögðu þeir.
Það er bara sagt að allt sé í kalda koli í menntamálunum, sagði Gylfi, Hver ætli hafi skrifað Staksteinana?
Geir og Baldvin hristu höfuðið, vissu það ekki.
Ætli það hafi ekki verið Styrmir, sagði Steindór.
Já, haldið þið það, sagði Gylfi en hinir vissu ekkert.
Eitthvað virtist þetta liggja þungt á menntamálaráðherranum, því þegar hann fór, sagði einhver að Matthías hefði líklega ekki skrifað Staksteinana.
Mér fyndist það mikill léttir ef Matthías hefur ekki skrifað þá, sagði Gylfi!
Reyni raunar undir drep að komast hjá því að klambra saman Staksteinum, þessu sísyfoskarpi.
Þessum andlega grjótburð(!)
Bjarni talaði við mig í fyrradagsmorgun í símann um málið.
Ég veit hvað þetta landsprófsmál er erfitt, sagði hann, Ég lét gera könnun á því á sínum tíma.
Ég hélt fast við mína gagnrýni á kerfið.
Gylfi Þ. hefur talað við Bjarna.
Hann sagðist síðar mundu tala við mig um þetta.
Hann sagði að Gylfi væri sár, stjórnin gæti sprungið.
Ég sagðist ekki trúa því.
Nei, sagði hann, En þú verður málefnanlegur, ég treysti því.
Þarftu að biðja mig um það, Bjarni? sagði ég.
Nei, auðvitað ekki, sagði Bjarni, og ekki heldur persónulegur!
Þarftu að biðja mig um það? sagði ég.
Nei, auðvitað ekki, sagði Bjarni.
Þú athugar þetta, sagði hann að lokum. Ég er að minnsta kosti búinn að segja þér það.
Svo kvöddumst við.
Sumt skrifar maður sjálfur, en oft þarf ég að bera ábyrgð á því sem aðrir skrifa. Flest af því er að vísu gert að mínu fyrirlagi eða með samþykki mínu, en stundum fara skrif Morgunblaðsins jafn mikið í taugarnar á mér og öðrum.
En það verður að breyta helvítis landsprófinu og undirbúningi undir það. Svona samkeppni á viðkvæmum aldrei er hálfgerður terror gegn unglingunum.
Ælta að sannfæra Gylfa og aðra um það.
Gylfi ætti að hafa forystu um breytingar á skólakerfinu.
Þurfum að hrista af okkur afturhaldið án þess slaka á kröfunum. Þær verða nógar í menntaskólum og Háskóla.
En sjáum hvað setur.
Áður réðst framtíð okkar sem þjóðar á heimilunum, nú í skólum og fjölmiðlum.
Kannski er það uggvænlegt.
23. september 1967
Kristinn E. Andrésson skrifar um ljóðlist í tímarit Máls og menningar. Það er ekki ein allsherjar árás á mig, eins og vænta mátti, jafnvel hlýleg umfjöllun öðrum þræði og tilraun til skilnings.
Kristni þykir vænt um bókmenntir , en pólitík spillir oft næmum skilningi.
26. nóvember 1967
Fórum til Sigríðar og Bjarna í gærkvöldi, mjög gaman. Bjarni vildi slappa af eftir átökin.
Hann sagðist hafa haft á leynifundi heima hjá sér, áður en gengislækkun Wilsons varð, verkalýðsforingjana Björn Jónsson og Hannibal Valdimarsson og einnig Gylfa Þ..
Þar hefðu plönin verið lögð.
Hannibal hefði farið út í afnám verkfalla, án kaupkröfu.
Þótt Wilson hefði ekki fellt gengið, þá hefðu þeir verið búnir að ná saman.
“Ég treysti þeim”, sagði Bjarni, “og þeir vita að mín orð standa”.
Bjarni sagði Hannibal vildi ekki fara í stjórnina, en benti frekar á Björn.
Hannibal, hafði hann heyrt, ætlaði í forsetaframboð - og væri það rétt “sérðu nú hvað menn misreikna sjálfa sig”, sagði hann, en bætti þó við að kannski væri “Hannibal vinsælasti maður á Íslandi í dag”.
Bjarni lagði mikið upp úr því að þora að taka ákvörðun.
Sagði svo:
“Annaðhvort verður dæmt að ég hafi alltaf látið undan - eða að ég hafi kunnað að semja til að ná takmarki”.
Ég sagðist ekki vera í vafa um hvort yrði.
Hann hefði náð takmarki sem enginn hefði áður náð hér á landi, tekizt að eyða biturleik og tortryggni “- og ég er viss um að Íslandi verður aldrei stjórnað öðruvísi”, bætti ég við.
Bjarni sagði,
“Ómögulegt er að stjórna landinu nema með sáttfýsi og samningum”. En ákveðni ef með þyrfti.
Bjarni sagðist “oft vera hræddur”, t.a.m. núna eftir svo miklar ákvarðanir.
Ég benti honum á að góður stjórnmálamaður væri hræddur og kvíðinn, rétt eins og góður listamaður.
Páll Ísólfsson hefði ávallt kviðið fyrir tónleikum.
Hann hefði líka verið hjátrúarfullur.
Hann hefði þurft að vera í sérstökum skóm, þegar hann lék á orgelið.
Hann hefði setið við það í upphafi án þess hreyfa legg né lið, lotið höfði og enginn vitað hvað hann var að hugsa,en þá hafi hann verið að fara með bæn.
Slæmir listamenn eru aldrei hræddir, sagði ég.
Það þótti Bjarna gott.
Ég taldi að ekkert hefði verið tilviljun undanfarin ár, allt frá júnísamkomulaginu við launþegasamtökin hefði verið farið sömu braut og nú og sáttfýsin væri í sama anda.
Hann játti því, “þeir vita að ég er fólksins maður”, sagði Bjarni, “en ekki hagsmunahópa. Þeir vita að ég er enginn fulltrúi atvinnurekenda sem líta mig margir hornauga”.
Loks spurði ég Bjarna hvort hann hefði vitað um gengisfellingu Wilsons.
Hann sagðist hafa vitað frá því í ágúst að hún væri yfirvofandi.
Þetta er engin tilviljun, sagði hann og brosti.
Þá rifjaðist upp fyrir mér þegar hann sagði fyrir um að Macmillan yrði forsætisráðherra Breta, áður en margir Bretar áttuðu sig á því.
Hann sagði þá við mig niðri á Morgunblaði, Hafðu auga með Macmillan, hann tekur við.
Þá vissi ég ekki einu sinni hvernig átti að skrifa nafn hans, hélt það væri Macmilland!
Lítil saga um bræðurna:
Þegar Halli sló í frosinn snjókarl og brákaði sig á handarbaki, fór Hanna með hann uppá slysavarðstofu.
Ég talaði við Ingó á meðan og sagði við hann, Við skulum biðja guð að láta Halla batna.
Ne-i, bara Bengsvein, sagði Ingó. Ha? Hvers vegna? sagði ég. Bengsveinn gerir það, sagði Ingó. Guð er í Danmörku.
Þannig lauk samtalinu um guð og Bergsvein Ólafsson heimilislækni okkar.
Fjórum dögum síðar var Halli enn í gipsi og þá var Ingó ekki orðið um sel.
Nú fannst honum ástæða til að blanda guði í málið, hann sagði við mig: Pabbi, þú verður að hringja í hann guð, Halla er ekki enn batnað!
Sigríður Björnsdóttir sagði okkur sögu af barni sem hafði verið kennt: Kristur Jesús veri mitt skjól, en lá nú sjúkt í sjúkrahúsi.
Kristbjörn barnalæknir kom til drengsins og honum þótti mikið öryggi í þeim heimsóknum.
Eftir það breytti hann bæninni, svona: ...Kristbjörn veri mitt skjól.
Undarleg og lærdómsrík er veröld barnsins. Á það er minnzt í samtali í Morgunblaðinu í dag við Helgu og Huldu Valtýsdætur.
Ég skrifaði það samtal að mestu.
23. desember 1967
Hitti Gunnar Thoroddsen hjá Herði Bjarnasyni, ásamt fleiri fyrirmönnum. Lá vel á honum. Hann ver doktorsritgerð um fjölmæli í febrúar á næsta ári, minnir mig.
Hann sagði sögur.
Um forsetakosningarnar:
Einhver hringdi til Ásgeirs Ásgeirssonar fyrir forsetakosningarnar 1952 og spurði, hvort satt væri sem hann hefði heyrt að hann væri spíritisti, hann vildi vita það áður en hann kysi
Ásgeir svaraði, Þér skuluð spyrja sálusorgara minn í þrjá áratugi að því.
Nú, og hver er það? spurði sá sem hringdi.
Séra Bjarni, svaraði Ásgeir.
Benti sem sagt á mótframbjóðandann!
Gunnar sagði það hefðu verið Hermann Jónasson og Ólafur Thors sem hefðu beðið séra Bjarna Jónsson að fara í framboð.
Hann sagðist tvisvar hafa talað við séra Bjarna og reynt að fá hann ofanaf framboði.
Þau samtöl hefðu farið fram í fyllstu vináttu og ætíð síðan ríkt vinátta þeirra á milli, þrátt fyrir kosningarnar.
Í síðara sinn hefði séra Bjarni verið nærri því búinn að taka þá ákvörðun að fara í framboð fyrir orð fyrrnefndra stjórnmálamanna.
Ástæðan var sú að þeir hefðu fullyrt að hann yrði að fara fram til að bjarga ástandinu, því að engar kosningar yrðu, ef hann gerði það.
Hann hefði landið á bak við sig og enginn mundi bjóða sig fram gegn honum.
Það var sem sagt til að forðast átök sem séra Bjarni fór fram, að því er Gunnar sagði.
En með þessu átti hann einmitt eftir að eiga þátt í mestu pólitísku átökum hér á landi, bætti Gunnar við.
Hann sagði séra Bjarna að Ásgeir yrði í framboði, það væri ákveðið.
Kannski hefur hann ekki trúað því eftir samtölin við þá Ólaf og Hermann.
Ég hef borið þetta undir Bjarna. Hann dregur í efa þetta sé rétt.
Annað eftir Gunnari:
Helgi bankastjóri Guðmundsson vatt sér að séra Bjarna eitt sinn eftir að hann hafði haldið eina af þessum skemmtilegu og einstöku tækifærisræðum sínum og sagði,
Af hverju ertu ekki svona skemmtilegur í kirkjunni, séra Bjarni, þá kæmu miklu fleiri.
Ferðu oft í kirkju? spurði séra Bjarni.
Nei, aðeins við jarðarfarir, svaraði Helgi.
Á ég að segja brandara þar? sagði séra Bjarni.
Málið var útrætt.
Sá brandari sem fengið hefur hvað mestan byr í Höfn, sagði Gunnar, er þessi:
Stauning, forsætisráðherra, var að halda ræðu.
Erik Eriksen greip oft fram í, þangað til Stauning verður reiður og segir, Tror De at jeg er en fuldkommen Idiot?
Nej, svaraði Eriksen, Intet er fuldkommet í denne Verden.
1937 voru þeir í framboði í Vestur-Ísafjarðarsýslu, að mig minnir Ásgeir Ásgeirsson fyrir Alþýðuflokkinn, Gunnar Thoroddsen fyrir Sjálfstæðisflokkinn og Jón Eyþórsson fyrir Framsókn.
Síðar lentu þeir í borgarstjórn Gunnar Thor. og Hriflu-Jónas, en Gunnar sat á bekkjarröð með minnihlutanum því Sjálfstæðisflokkurinn fékk þá níu menn kjörna og hann var yngstur.
Sat hann við hlið Jónasar.
Jónas talaði svo mikið við hann að nær ómögulegt var að fylgjast með og allt snerist talið um, hvernig þeir ættu að taka höndum saman um að knésetja Ásgeir fyrir vestan, en til þess hefðu þeir nægilegt bolmagn.
Fjasaði Jónas um þetta endalaust unz hann setti alveg hljóðan og fékk Gunnar varla út úr honum nokkurt orð.
Það var þegar þau tíðindi spurðust að Vala ,dóttir Ásgeirs,og Gunnar hefðu trúlofazt!
Það þótti Jónasi eins og hver önnur persónuleg móðgun við sig!
En í Skutli sem Hagalín ritstýrði fyrir vestan var sagt frá þessari trúlofun - og bætt við:
Mikil er glettni guðanna.
Annars þótti mér sem allt væri tekið út úr Sturlungaöldinni þegar Gunnar var að lýsa samskiptum sínum við Jónas.
Þar hefði hann kunnað við sig,en líklega fallið fljótlega fyrir vopnum andstæðinga sinna.
Enginn frýr Jónasi vits, þó meir hafi hann verið grunaður um gæzku.
Það verður skrýtið að lesa sjálfsævisögu hans á næstu öld!
Hugmyndin í Eins og þér sáið er m.a. sótt í líf Jónasar frá Hriflu.
Átti tvö ágæt samtöl við Bjarna Ben. um daginn.
Hann nefndi Andrési Björnssyni á útvarpinu og ég fékk það hlutverk að fara til hans og tilkynna honum, að Bjarni styddi Andrés í embætti útvarpsstjóra.
Andrési þótti afar vænt um það og metur mikils.
Emil Björnsson hefur talað við mig, ég sagði honum að spyrja Gylfa Þ. hvort hann hefði möguleika á að fá þessa stöðu.
Emil hringdi til mín í fyrradag og var harðorður í garð Gylfa því að Gylfi sagði honum eins og var, að Andrés væri kandídatinn.
Þannig þurfti ég ekki að hengja bjölluna á köttinn Emil!
Það gerði Gylfi Þ. eins og sanngjarnt er.
Emil er á móti Andrési, segir að hann sé framsóknarmaður.
Þið eigið eftir að vakna upp við það, sagði Emil við mig.
Jæja, við sjáum til.
Eykon hefur það eftir Magnúsi Jónssyni að Gylfi Þ. sé mér reiður - og raunar fleiri á Alþingi af því ég hefði farið í einstaka þingmenn en ekki “toppana” til að koma Þórbergi á heiðurslaun.
Engu líkara en þingmenn telji sig eiga Alþingi.
Ég geri það sem mér sýnist og finnst rétt.
Þarf ekki að spyrja neinn nema samvizku mína.
Auk þess hefðu “topparnir” bara yppt öxlum, ef ég hefði talað við þá, og hvorki Hagalín né Þórbergur farið upp í heiðurslaun.
En þetta “plott” fór vel, enda þótt Eykon hefði það eftir Sigurði Bjarnasyni sem hefur það eftir einhverjum öðrum alþingismönnum(!!)að ég sé svo skæður “plottari” eins og nú hafi sýnt sig - að það verði að hafa dyravörð við nýju hurðina á Alþingi, svo ég komist ekki inn í húsið!!
En Pétur Sigurðsson sjómaður stóð sig vel með viðbótartillögu við töllögu Vilhjálms Hjálmarssonar um að bæði Hagalín og Þórbergur færu upp í heiðurslaunaflokkinn.
Andrés Björnsson sagði mér í gær að hætta væri á að þessi ákvörðun gæti komið niður á einhverjum “fátæklingnum” sem úthlutunarnefnd listamannalauna ætti að sjá um, því að fjármagn Alþingis til listamanna gæti e.t.v. minnkað, þegar tveir færu saman upp í heiðurslaun.
Andrés kveðst ekki nenna að vera formaður úthlutunarnefndar en vildi að Helgi Sæmundsson yrði það áfram.
Ég sagði mér fyndist það sjálfsagt og alls ekki hægt að launa stuðning þeirra Gylfa Þ. við Andrés í útvarpsstjórastöðuna með því að snúast nú gegn Helga.
Andrési létti, sýndist mér.
Jóladag 1967
Fórum í hlýtt og gott heimboð til Bjarna og Sigríðar. Björn og Rut opinberuðu trúlofun sína í dag, myndarlegt par.
Bjarni sagði okkur Birni m.a. frá því þegar Ólafur Thors kom til hans upp á Morgunblað fyrir kosningar 1959 og sagði við hann að hann yrði forsætisráðherra, en Bjarni formaður flokksins.
Ég man eftir þessari heimsókn, það var eina skiptið sem Ólafur Thors kom upp á Morgunblað.
Eftir kosningar sem gengu vel varð Ólafur forsætisráðherra, en Bjarni ekki formaður.
Ólafur sagði það væri of snemmt.
Ólafur hafði of mikinn metnað til að láta af formennsku flokksins þegar til kom og átti erfitt með það.
Bjarni vildi helzt ekki fara í stjórnina 1959, kunni bezt við sig á ritstjórastól Morgunblaðsins.Sú staða væri meiri en ráðherradómur.Allir gætu orðið ráðherrar,en mjög fáir ritstjórar Morgunblaðsins!
Hann vildi allra sízt verða dómsmála- eða menntamálaráðherra enn einu sinni. En hann gerði þetta nú samt fyrir Ólaf, vin sinn, sem hann telur ásamt Einari Arnórssyni,lagaprófessor, merkasta íslending sem hann hefur kynnzt .
Samt sárnaði honum við Ólaf.
Eftir kosningar 1963 var Ólafur enn forsætisráðherra en tveimur dögum fyrir þing kom hann til Bjarna og sagði að hann yrði að taka við.
En þá sagði Bjarni nei.
Þá voru miklir erfiðleikar framundan, verkföll og djöfulskapur.
Það var gott að Bjarni skyldi ekki taka við þá. Erfiðleikarnir hefðu getað leikið hann grátt og þá hefði einhver sagt, Sko, þarna sjáið þið, hann getur þetta ekki!
Þetta hefur Bjarni séð fyrir eins og margt annað.
Áður hafði Ólafur verið lasinn og þá kom Gísli Jónsson,alþingismaður, sendur af fjölskyldu Ólafs, til að biðja Bjarna að tala við hann og skora á hann að hætta, "því að hann væri sá eini sem gæti það".
Ólafur fór í frí til Bandaríkjanna og Bjarni tók við en hafði áhyggjur af, hvað verða mundi , þegar Ólafur kæmi aftur.
Svo kom hann og tók við í bili en alveg búinn af þreytu og lasleika.
Bjarni taldi að Ólafur hefði setið of lengi þegar hann hætti loks. Hann sagði að frú Ingibjörg,kona Ólafs, hefði sagt þegar hann spurði um líðan Ólafs, að hann gæti lesið um eldri Pitt - það væri sami sjúkdómur að Ólafi og honum.
Hann kæmi í bylgjum.
Stundum væri hann “uppi, stundum langt niðri”.
Þetta kom svo æ betur í ljós.
Ég sagði við Bjarna að þegar nýr maður tæki við, þá gerðist annað tveggja, að hann stjórnaði illa og allt færi í handaskolum og þá væri sagt ”að hann gæti þetta ekki”, eða að honum tækist vel - og þá myndaðist afbrýðissemi, hvort sem menn vildu eða ekki.
Bjarni lagði ekkert frekar til málanna.
Honum varð aftur á móti tíðrætt um Landshornamenn Guðmundar Daníelssonar og stríddi mér dálítið, en sagði að ég færi vel út úr bókinni, þegar á heildina væri litið.
Minntist eitthvað á að þetta væri raunverulega "stórkostleg auglýsing" fyrir mig(!) Ég fullyrti að ég þyrfti ekki á henni að halda!!!
En ég held hún skaði mig ekki.
Bókin er skemmtilega skrifuð á margan hátt, það verður ekki af henni skafið en ekki er hún alveg sannsöguleg heimild, þó Ólafur Jónsson segi í Alþýðublaðinu að hún geti orðið til stuðnings ,þegar og ef einhvern tíma yrði ritað um menningarpólitík Morgunblaðsins!
Hvað sem öðru líður þekki ég sjálfan mig einatt í stíl sögunnar. En það kemur menningarpólitík Morgunblaðsins ekkert við.
Bjarni sagði nú ákveðið að fullyrðingar Gunnars Thoroddsens þess efnis að Ólafur Thors og Hermann Jónasson hefðu beðið sr.Bjarna um að fara fram til að tryggja pólitískan frið í landinu, væru rangar.
Menn hefðu ekki talið að Ásgeir hefði jafnmikið fylgi og raun bar vitni, það væri allt og sumt.
Ólafur og Hermann hefðu viljað koma í veg fyrir að Gísli Sveinsson,alþingismaður, yrði forseti Íslands.
Ég hafði spurt Gunnar Thoroddsen um það hvort hann teldi að árásir Jónasar á Hriflu hefðu hjálpað Ásgeiri í Reykjavík.
Hann tók því ekki fjarri.
Nú lagði ég sömu spurningu fyrir Bjarna og hann tók því ekki heldur fjarri.
Gegndarlausar árásir Hriflu- Jónasar á Ásgeir Ásgeirsson hefðu að öllum líkindum styrkt stöðu hans í kosningabaráttunni,ekki sízt í Reykjavík.
Hef verið að lesa Lúkasarguðspjall.
Ætli það sé eldra en Mattheusar- og Markúsarguðspjall?
Það er skemmtilegt vegna dæmisagna Jesú, en stendur nær Gamla testamentinu, nær guði refsingarinnar en hin guðspjöllin.
Mér finnst þetta svona við fljóta yfirferð.
Annars lásum við Markúsarguðspjall með Alexander Jóhannessyni í norrænu deildinni á sínum tíma og þá á gotnesku.
Það var eins og að liggja undir gömlum himni og hlusta á kliðinn.