Matthías Johannessen rithöfundur - Á vígvelli siðmenningar II.

Á vígvelli siðmenningar II.

- dagbók sumarsins

Samfélag í nærmynd

Maðksmoginn lurkur
á miðju fljóti
flýtur stjórnlaus
með straumnum
nokkrir maurar
miklast af því að stjórna
ferðinni,
en fljótið veit betur.

Í tengslum við leiðara DV vegna greinar minnar Á vígvelli siðmenningar þykir mér ástæða til að benda á afgreiðslu blaðsins á héraðsdómi í Baugs-málinu svonefnda

Dómurinn er afarathyglisverð lesning og virðist harla sannfærandi,en meðferð málaliðanna á DV er ekki að sama skapi boðleg og sýnir að allt virðist rétt sem ég hef haldið fram um þjónkun við eigendur. Eða innri ritskoðun.

Kannski eru þessi skrif blaðsins bara óskhyggja,byggð á hagsmunum.

En hvað sem því líður,þá eru þau ekki í anda góðrar blaðamennsku,því þau eru ekki rétt.

Fréttin er inni í blaði,enda tilefnið ekki nægilega þóknanlegt handa hasarnum á forsíðunni.

Og hver er þá fyrirsögnin yfir hálfa aðra síðu :

“Langt umfram tilefni”

Hvað merkir það?

Jú,að dómurinn hafi látið þess getið að málið hafi nánast verið tilefnislaust!

En það er nú eitthvað annað.

Í niðurlagi dómsins segi “að miklu hafi verið tjaldað fyrir lítið”

En segir dómurinn þetta ?

Nei,þessa er hvergi getið.Þetta er bara fyrir eigendur blaðsins !

Þetta er fölsun,eða í bezta falli vond blaðamennska.

Dómurinn segir einungis að fleiri vitni hafi verið kölluð til en nauðsyn krafði.

Dómurinn tekur málið af alvöru og festu,ekki síður en ákæruvaldið, og þá auðvitað til að tryggja að Ísland sé áfram réttarríki,en ekki eitthvert mafíusamfélag. Samt sendi hæstiréttur mörg frávísuð efnisatriði aftur til dómsins og sagði honum að dæma í þeim.Það er ekki alltaf hlaupið að því að mæta kröfum æðsta dóms.

Fangelsisdómur hlýtur að vera býsna alvarlegt mál og öfunda ég engan sem slíkt hlýtur,þótt skilorðsbundið sé.

Menn sækja ekki æru sína í DV-fyrirsagnir!

Og þar getur enginn heldur misst æruna,eins og við vitum.Þar er sama fólkið og birti ærumeiðandi tölvupóst í Fréttablaðinu á sínum tíma (hvort sem hann var falsaður eða stolinn,það veit ég ekki ),en tilgangurinn allavega þjónkun við eigendur (ég hef áður minnzt á umbætur á blaðinu undir ritstjórn Þorsteins; starfsmenn þar stóðu sig t.a.m.ágætlega í smyglmálinu mikla á Fáskrúðsfirði ( Pole Star-aðgerðinni ) og létu yfirstjórn lögreglunnar njóta sannmælis ;nema hvað eigendur fundu nýja búktalara síðar, einhvern magnush sem skrifaði óvandaða “fréttaskýringu” í þeirra anda og Björgvin Guðmundsson einhvern ,sem tókst að skrifa dómsmálaráðherra og ríkislögreglustjóra út úr málinu í hallærislegum leiðara daginn eftir (! ) að Jón Kaldal hafði skrifað ágætan leiðara af sanngirni og Bergsteinn Sigurðsson vel skrifaða og skemmtilega Bakþanka ; eigendur stóðu þá semsagt að verki og fengu endurskoðun,auðvitað .Og blaðið tók kúvendingu !!)).

Umfjöllun DV um þetta smyglmál er óyggjandi sönnun þess sem bent hefur verið á og ástæðulaust að tíunda það frekar.Gula pressan er alltaf söm við sig og nú beitir hún beinakerlinganíði um yfirstjórn lögreglunnar í landinu,dómsmálaráðherra og ríkislögreglustjóra ,og þá að sjálfsögðu í anda auðvaldsins í Baugi, þ.e. eigenda DV. Blaðið hefur ekkert breytzt frá því þjóðin gubbaði því.).

Allt undir einum hatti !

(Sjá 31 hér á eftir,um níðhögg ).

Í athyglisverðri grein um Baugs-veldið eftir Guðbjörgu H. Kolbeins sem birtist í síðustu Þjóðmálum er tilvitnun úr umhverfi Baugs,svo hljóðandi :”Ég horfi frekar í aðra átt þar sem þetta mun ekki hugnast stjórnendum blaðsins”.

Það er semsagt reynt að hugnast eigendum:Og þá auðvitað með þeim hætti sem ég hef lýst.

Ég tala þínu máli,segir í heilsíðumyndarauglýsingu af ritstjóra DV.

Það er hverju orði sannara !

Það hafa alltaf verið einhverjir haldnir þeirri þráhyggju að upphaf Baugs-máls séu pólitískar ofsóknir einhverra sjálfstæðismanna (eins og þeir séu líklegastir til að vera á móti nýju auðvaldi!),enda allt gert á sínum tíma til að láta það líta svo út.Ég hef jafnvel þurft að mótmæla þeim lygavef að ég hafi vegna tengsla við ritstjóra Morgunblaðsins og ríkislögreglustjóra verið sérstakur tengiliður í málinu frá upphafi.

Það eru eins og ég hef sagt dylgjur og ósannindi.

En af þessum ástæðum hef ég reynt að bera hönd fyrir höfuð mér. eins og gert er í greininni Á vígvelli siðmenningar.

Og enn hafa málaliðarnir á vegum Baugs reynt að höggva í sama knérunn,en slíkt hefur einungis í för með sér ógæfu,eins og lýst er í Njálu.

Enn eru samt notuð ósannindi .

Og dylgjur.

En hið rétta kemur fram í héraðsdómnum,þar segir í upphafi annars þáttar ( ll) :

“Upphaf máls þessa má rekja til þess að 13.ágúst 2002 kom Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttarlögmaður á fund Jóns H.B. Snorrasonar,sem þá var saksóknari við efnahagsbrotadeild ríkislögreglustjóra.Jón H.B. bar að Jón Steinar hefði haft með sér talsvert af gögnum og óskað eftir að leggja fram kæru fyrir hönd Jóns Geralds Sullenberger,meðal annars á hendur ákærðu Jóni Ásgeiri og Tryggva.”

Svona einfalt er nú þetta samkvæmt héraðsdómi.Dómur liggur semsagt fyrir um upphaf málsins.

Það þarf engar frekari skýringar á því.

Samt hafa forráðamenn Baugs haldið því fram,oftar en einu sinni,og svo einnig nokkrir málaliðar í kjölfarið,að vesalingur minn hafi verið með puttana í þessu í upphafi,þótt ég hafi aldrei komið nálægt málinu!

Aldrei.

Ég er staðráðinn í því að láta enga komast upp með neinar dylgjur eða ósannindi af þessu tagi,jafnvel ekki þótt þeir ættu alla fjölmiðla og allar tuskubúðir heims ! En áhugi minn á þessari peningafléttu og skattamöndli er að öðru leyti enginn.

Þótt ég sé gamall ritstjóri Morgunblaðsins og ýmsu vanur, læt ég ekki ósannindi á borð við þau sem ég hef nefnt yfir mig ganga,eða umhverfi mitt.

Ps.

Hér með tileinka ég DV ljóðið sem ég sendi Bubba Morthens á vef mínum (matthias.is ) fyrir nokkru og gef leyfi mitt til þess að blaðið taki það upp sem einkunnarorð,það heitir eins og menn hafa séð Gula höndin.

( Á forsíðu síðasta DV sem ég hef barið augum var flennifyrirsögn um Bláa lónið og tilraun til að gera Geir H Haarde tortryggilegan með vísan í fullyrðingar margflokka kempunnar Kristins H Gunnarssonar.Það var klámhögg,auðvitað.Stakk í stúf við ágústblíðuna og bjartviðrið,minnti á yfirvofandi skammdegi.DV og Kristinn eru ekki gott kompaní,enda skilst mér að DV sé 4 % blað! ).

Í gamla daga voru blöðin í greipum stjórnmálaflokka og það kostaði langa og harða baráttu að losa þau úr þessum fjötrum,sum losnuðu aldrei og dóu.

En nú virðist ástæða til að varpa fram þeirri spurningu,hvort það sé eitthvað

betra,ef fjölmiðlar eru háðir eigendum sínum og þeir stjórni þeim með beinum

afskiptum eða nálægð sem er einhvers konar tengsl við ósýnilega innri ritskoðun eins

og tíðkaðist í Finnlandi í kalda stríðinu, þegar allir fréttamenn vissu það mátti ekki

ráðast á Stalín eða gagnrýna hann og sovézka kommúnista,en um það var þegjandi

samkomulag, og ekki um það talað.

Þar var á ferðinni hin ósýnilega hönd.

Já,er eitthvað betra að vera háður eigendum en stjórnmálaflokkum? Hvað ætli blaðamenn Hearst-klikunnar sem stjórnuðu gulupressunni í Bandaríkjunum hefðu sagt um það, málaliðarnir sem Hearst notaði óspart til að klekkja á andstæðingum sínum.

Nei,það er verra,ef eitthvað er , að vera háður eigendum (Murdochum) en pólitíkusum..Sumir stjórnmálaflokkar og talsmenn þeirra hafa þó einhverjar hugsjónir,en eigendur snúast kringum peningana sína og hagsmuni ( og reyna,ef því er að skipta,að koma höggi á þá sem voga sér að fara gegn þeim ).

Gullkálfurinn (eins og Sun ) ,hann er þeirra hugsjón.

Þeirra vanþóknun,ef því er að skipta,þeirra velþóknun (hugnun ).

Þannig var áróðurskálfur DV fyrir kosningar gegn ríkisstjórninni og fyrir Samfylkinguna eyrnamerktur slíkum afskiptum. Þrátt fyrir það og ýmsar aðrar brotalamir,eins og auglýsingaherferð Jóhannesar í Bónus gegn Birni Bjarnasyni sem var eins konar hnífsstunga í bakið á elleftu stundu, þótti forsetanum hlýða að dásama þessa eigendapressu sem þjóðin býr við í þingsetningarræðu!

Ég nefndi Hearst í framhjáhlaupi , það var ekki tilviljun,því ég er nýbúinn að lesa einhverja mögnuðustu glæpasögu sem ég hef lesið lengi,Interpretation of Murder eftir Jed Rubenfeld, en þar er vikið að fyrrnefndum subbuskap blaðakóngsins gagnvart MacClellan,borgarstjóra New York, á þeim tíma,þegar þeir Freud og Jung voru þar í heimsókn uppúr aldamótum 1900; sambland af veruleika og skáldskap og einhver bezt skrifaða flétta í þeim dúr sem ég hef kynnzt.; þýdd á íslenzku af réttum manni,mesta sérfræðingi okkar í freudisma,Sigurjóni Björnssyni sálfræðingi.

Þetta er mikil spennusaga og verður ekki borin saman við annað sem ég hef lesið nýlega af þessu tagi.Sálfræðidæmin byggð á heimildum og vísindalegri þekkingu og af þeim sökum er bókin gulls í gildi sem menntandi framlag í hnýsilegum nútímavísindum,en þó ekki síður skemmtilestur til afþreyingar ( minnir að því leyti á Íslendinga sögur og hlutverk þeirra á sínum tíma ; m.a. sögð sjúkrasaga Dóru sem birtist í Sjúkrasögum Freuds á sínum tíma,en hún er nefnd Nóra í heimildasögu.Rubenfelds.Þar er m.a. fjallað um skýringar Freuds á Hamlet,stórmerkar : To be or not to be.... : að vera eða virðast ...;fullyrt að not to be merki ekki að deyja,heldur virðast,þykjast,látast;semsagt leika eins og þau gera bæði ,Hamlet og Nóra (Dóra).

Sigurjón þýddi sjúkrasögurnar einnig á sínum tíma ásamt mörgum öðrum verkum Freuds og er það mikið afrek sem verðskuldar meiri athygli en raun ber vitni, útg. Hið íslenzka bókmenntafélag).

Nei,má ég þá heldur biðja um gömlu flokksblöðin sem voru að berjast fyrir hugsjónum,en ekki eigendur sína.Nú eru þau gleymd og grafin og ekkert eftir nema eigendablöð sem notuð eru í viðskiptastríðinu mikla og baráttunni um einfaldar sálir. Og svo til að hafa æruna af dugnaðarforkum og útsjónarsömum pólitíkusum eins og bæjarstjórunum í Kópavogi og Seltjarnarnesi (hví skyldi það nú vera ?!!). Ég þekki þá að vísu ekki,en það hlýtur að vera mikið í þá spunnið fyrst DV telur nauðsynlegt að hælbíta þá.

Þjóðfélagsgagnrýni reist á hnýsni um einkahagi fólks er vond blaðamennska.

Með skinhelgi á næstu grösum.

Nýr saksóknari efnahagsbrota,Helgi Magnús Gunnarsson, segir einhvers staðar að löggjafinn vandaði ekki nægilega til verka við lagasetningu “sem hefði leitt til óþarfa vandræða við meðferð mála í dómskerfinu”.

Og hann er ekki einn um þessa skoðun.

En hann sagði annað sem kom meir á óvart,hann sagðist skilja vel þá sem lentu í efnahagsbrotarannsókn og notuðu fjölmiðlana sína í málarekstrinum – og þá væntanlega eins og Baugs-menn hefðu gert.Og svo bætti hann því við að hann hefði gert það sjálfur í þeirra sporum,þ.e. þá væntanlega ef hann hefði verið ákærður.

Þessi ummæli komu mér satt að segja á óvart og minntu mig á eigin reynslu,því að á sínum tíma voru ýmsir þeirrar skoðunar að ég misnotaði Morgunblaðið sem ritstjóri þess og þá með því að láta hampa verkum mínum í

blaðinu

Hitt var sanni nær að verk mín liðu fyrir að ritstjórinn gætti þess vandlega að láta ekki nappa sig með þessum hætti.

Það kom svo í ljós að þeir sem höfðu mig grunaðan létu sér ekki detta í hug að ritstjórinn væri jafnbarnalegur og raun bar vitni,enda hefðu þeir sjálfir notað aðstöðu sína á blaðinu,ef aðstæður hefðu leyft!

(Hér get ég skotið því inní að ég sagði við Guðlaug Rósinkranz þjóðleikhússstjóra, þegar ég gaf leikriti mínu nafnið Fjaðrafok,að það ætti eftir að verða réttnefni vegna deilna um það

Það gerir ekkert til,sagði Guðlaugur, þú getur bara látið Moggann verja þig og verkið!

Ha,sagði ég,trúirðu því virkilega ?

Já,hvers vegna ekki ?

Vegna þess að ég get varið allt og alla í Morgunblaðinu,nema sjálfan mig og verkin mín!Það tæki enginn lifandi maður mark á slíkri vörn í mínu eigin blaði.

Heldurðu það,sagði hann hugsi.

En ég bætti við,Það væri eins og þú mundir láta eiginkonu þína syngja í Þjóðleikhúsinu í einhverri óperunni!

Ég sá að Guðlaugur hrökk við,en ég kvaddi þennan velunnara minn og að mörgu leyti saklausa,en hugumstóra leikhússtjóra og hugsaði ekki meira um þetta..

Ég vissi ekki þá,að hann var nýbúinn að ráða konu sína í slíkt óperuhlutverk og aðförin að henni og þeim hjónum var með þeim hætti,að jaðraði við ofsókn – og ærumissi.

Uppúr því held ég þau hafi flutzt til útlanda.

En þannig gildir eitt fyrir ritstjóra,en annað fyrir eigendur !

Það segir kannski einnig sína sögu að Páll Baldvin fullyrti í DV í fyrra að ég hefði rekið Sigurð A Magnússon frá Morgunblaðinu af því hvernig hann skrifaði um Fjaðrafok.En þá var Sigurður löngu hættur á blaðinu !

Ég hef beðið eftir leiðréttingu,en ekki séð. Páll Baldvin er auðvitað sanngjarn maður og mér er sagt hann hafi svarað þegar honum var á þetta bent,Maður á aldrei að treysta minni sínu.

Þetta leiðir hugann að athyglisverðu Lesbókarljóði eftir Sindra Freysson sem ég hafði gaman af :

Guð gleymskunnar er afar farsæll

í sínu vandasama starfi

Já,við erum öll kamelljón í frumskógi tvífættra spendýra , ef því er að skipta).

Nei,það þarf ekki að dásama fjölmiðlaþróunina hvorki í þingsölum alþingis né annars staðar. Það er jafnvæmið og klappa eldfjöllum sem eiga eftir að tortíma næsta nágrenni

Ég veit ekki til þess neinn hafi orðið milljarðamæringur á vegum gömlu flokksblaðanna.Þau voru ekki að skara eld að köku sinna pólitísku ofsatrúarmanna kalda stríðsins,þótt þau væru sérfræðingar í mannskemmdum,ef svo bar undir.En þau slefuðust áfram í góðri trú og sem málgögn mikilla hugsjóna!

Það var allt og sumt!

Nú er hin göfuga frjálsa pressa notuð í öðrum tilgangi.Og hann helgar meðalið.

Eigendur stjórna ekki endilega með afskiptum,heldur innri ritskoðun

miðlanna,jafnvel án þess þeir geri sér sjálfir grein fyrir því.

Og svo geðþótta,auðvitað.

Þess vegna skiptir miklu máli,hver stendur í brúnni.Hann verður að hafa sterk

bein,ekki brjósk eins og skatan. Góður ritstjóri kann á sjólagið ( og eigendurna) og

honum er í blóð borið að taka réttan kúrs.

Þó getur vinátta og gagnkvæmt traust ráðið úrslitum,ef eigendurnir gera sér

einhverja grein fyrir þanþoli góðrar blaðamennsku.

Slíkir eigendur eru sjaldsénir ,en ég átti í ritstjóratíð minni því láni að fagna

að njóta þroska þeirra.Þeir voru á móti kommúnisma eins og ég og þeir vildu fá sinn arð.

Það var allt og sumt!

Yfirlýsing Björns

Það var merkilegt að sjá fræga yfirlýsingu Björns Bjarnasonar,dómsmálaráðherra, þegar hann svaraði auglýsingu auðvaldsins í Baugi þess efnis að kjósendur Sjálfstæðisflokksins ættu að strika ráðherrann út af lista flokksins í þingkosningunum,en rúmlega 80% þeirra urðu ekki við þessari herkvaðningu.

Málaliðar voru náttúrlega á sínum stað og álitsgjafar brugðust ekki frekar en endranær!

Í yfirlýsingu sinni bar ráðherrann í fyrsta skipti af fullum þunga skjöld fyrir ofsótta embættismenn sem hafa staðizt sífelldar rógsskrunur ,en þær eru liður í þeirri sjálfsvörn hins grimma auðvalds að gefa réttarríkinu langt nef. : “Ég lýsi áhyggjum yfir þróun stjórnmálastarfs”,segir Björn í yfirlýsingu sinni, ”og raunar réttarríkisins sjálfs,sé talið sjálfsagt og eðlilegt að beita ofríki í krafti auðs í því skyni að tryggja sér viðhlæjendur á þingi,í réttarsalnum og hjá ákæruvaldinu”.

Það mættu fleiri hafa þessar áhyggjur en raun ber vitni.

Björn varar við “eftirlitslausum aðstæðum “fyrir hina ríku og segir að vegið sé að hagsmunum fleiri en þeirra sem árásunum sæta,ef það tækist með persónulegum árásum að hræða lögreglu og aðra eftirlitsaðila,svo að þeir þyrðu ekki að sinna lögbundnum skylduverkum sínum.

Þetta eru svo sannarlega orð í tíma töluð eftir alla ærumeiðingasúpuna sem embættismenn hafa fengið nánast daglega eftir að rannsóknirnar hófust á skattamöndlinu og öðrum ávirðingum sem nú hafa,am.k. sumar hverjar , verið staðfestar með sakfellingum Héraðsdóms Reykjavíkur.

Viðbrögðin við því, þegar enn átti að herða tökin og stimpla lögregluyfirvöld brotleg í störfum, voru þau,að ríkissaksóknari lýsti yfir,að ekki nokkurt tilefni sé til þess að opinber rannsókn fari fram á embættisathöfnum ríkislögreglustjóra og saksóknara hans, eða að þeir hafi misfarið með vald sitt eins og Baugs-menn hafa klifað á.

Aðför Baugs-auðvaldsins fór þannig út um þúfur og þarf ekki frekari vitna við.

Það er semsagt ekki hægt að eyðileggja mannorð embættismanna með aðferðum Mammons.

Hvað sem verður.

En ærumeiðingar hafa tekizt,því miður.Og af þeim sökum hafa varnaðarorð dómsmálaráðherra við full rök að styðjast.

Allt teygt og togað

Baugs-menn bjuggust í upphafi við að héraðsdómur yrði þeim hliðhollari en hæstiréttur,en ekki veit ég ástæðuna.Dómurinn segir að Baugur hafi fjórum sinnum brotið gegn ákvæðum hlutafjárlaga.En hann er ópersóna og því ábyrgðarlaus

Ekki vissum við þetta,þegar Mogginn var að boða almenningshlutafélög gegn marxisma í miðju kalda stríðinu.Þá héldum við að stjórnendur bæru ábyrgð,rétt eins og þegar togaraskipstjóri ber ábyrgð á skipi sínu,þegar það er tekið í landhelgi,en ekki aðstoðarkokkurinn !

Eða stýrisfestingin.

Í síðasta Baugs-dómi er refsing þyngd á utanaðkomandi aðstoðarmanni ,sýknun að öðru leyti á þeim forsendum að hlutafélagalög séu óskýr. Almenningshlutafélagið sjálft sé sökudólgurinn og peningamöndl stjórnenda á þess vegum órefsingarhæft.

Lögin samt sniðin eftir dönskum lögum ,en þar hafa dómstólar sakfellt í svipuðum tilfellum og hér.

Dönsku og norsku lögin séu að upplagi eins og okkar lög,ef ég skil þetta rétt,en þó allt teygt og togað.

Þær raddir heyrðust að málið hefði byggzt á pólitískum ofsóknum,en þær fullyrðingar voru auðvitað eins og hvert annað skálkaskjól því pólitíkusar höfðu engra hagsmuna að gæta ; raunar fullyrt í upphafi að fáránlegt hefði verið að hefja þennan málarekstur.

Nú blasir annað við og lögreglu-og ákæruvaldið hefði ekki sinnt skyldum sínum,ef það hefði ekki rannsakað málið og skotið því til dómstóla.

Athafnir þess eru því í alla staði réttar hvað sem öllum gauraganginum leið á sínum tíma.

Meginatriðið er samt þetta :

að einn helzti höfundur hlutafjárlaganna,Stefán Már Stefánsson,prófessor, segir í Morgunblaðiniu 30.júní það sé vafalaust að samasemmerki sé á milli hlutafélaga og stjórnenda, “ þ.e. að stjórnendur geti ekki misskilið að það sem gert er á vegum hlutafélaga þeirra geti hugsanlega bakað þeim refsiábyrgð”

Núna sé í tízku að krefjast mjög skýrra laga í öllum refsiréttarmálum og geti þetta gengið út í öfgar,t.a m þegar æðsti stjórnskipunardómstóll Þýzkalands hefði skrifað 20 bls. um það ,hvað sé flutningalest !!

Kannski hefði verið nær að lýsa því hvað sé ekki flutningalest!

Allir virðast sammála um að nauðsynlegt sé að flikka upp á textann með ákveðnari löggjöf,ef hæstiréttur kemst að sömu niðurstöðu og héraðsdómur,þó að Stefán Már telji lögin nógu skýr eins og þau eru.

Aðförin að Haraldi syni mínum og ákæruvaldi efnahagsbrotadeildar er eina ástæða þess að ég hef fylgzt með Baugs-málinu,.en ég hef að öðru leyti engan áhuga á svona stappi..Svo var þá einnig reynt að flækja mig inní málið í upphafi og fyllyrt ég væri tengiliður milli Styrmis fyrrum kollega míns á Morgunblaðinu og ríkislögreglustjóra,en allt var það ósatt og útspekúleraðar dylgjur sem leiddu til þess að ég trúi ekki orði af því sem Baugs-menn hafa sagt.

En þessi áróður beit um skeið,enda tækin til þess.

Ungur blaðamaður upplifði ég á sínum tíma þegar stjórnendur ESSÓ sögðu að olíumálið væri póitísk ofsókn sjálfstæðismanna á hendur samvinnuhreyfingunni og ástæða þess væri einn brúsi af frostlegi!

Annað ekki.

Þessi brúsi varð svo einhvers konar tákn fyrir mesta efnahagsbrotamál á Íslandi á 6.áratugnum.

Þar komu einnig málaliðar við sögu ,einkum í Tímanum, og svo náttúrlega blóraböggull sem varð landskunnur af málinu; maður sem sagði mér eftir að hann hafði afplánað dóm ,var með sjálfan sig í endurhæfingu og búinn að ná áttum , að hann hefði verið fórnardýr þjónkunar sinnar við æðstu stjórnendur fyrirtækisins,en þeir sem réðu og stjórnuðu ferðinni hefðu sloppið með skrekkinn.

En kannski ekki mannorðið,að vísu.

Svo hélt lífið áfram eins og ekkert væri,öldurnar lægði,rússaolían flaut yfir landið í þessu kalda stríði og fyrsta boðorð markaðarins var:

Samráð!

Þetta var nokkru áður en Sambandið var komið með um fjórðung smásöluverzlunar á höfuðborgarsvæðinu .Við gagnrýndum það og litla samkeppni í Morgunblaðinu,en nú þykir ekkert eðlilegra en Bónus (eða Baugur ? ég kann ekki muninn á þessu) sé með yfir 60 % þessarar verzlunar. Sýnir slappleika og hnignun þrátt fyrir allt auglýsingaæðið og fríblöðin sem á því lifa ;enda er það svo að auðvaldið telur sér hentast að eiga fjölmiðlana svo að ekkert fari nú til spillis !!Það er svosem ekkert við því að segja ,meðan kjarkmiklir menn standa í brúnni.

Hitt er varla viðunandi að við búum við okurverðlag,ef miðað er við nágrannalöndin og sýnir m.a. að markaðurinn er ekki nógu stór til að þola eðlilega samkeppni.Við betri markaðsskilyrði gæti samkeppni þrýst verðinu niður eins og verða vill,þar sem frjálshyggjan stjórnar ferðinni í milljónaþjóðfélögum. -----

Sem betur fer hefur ekkert mark verið tekið á hinum nýríku og Björn er á sínum stað eftir atlöguna.

Hitt er svo annað mál að í kosningunum gnæfði eitt mál yfir öll önnur,hvort ríkisstjórnin héldi velli.

Og það gerði hún.

En af einhverjum ástæðum höfðu menn ekki kjark til að vinna kosningasigur Og eina leiðin fyrir Samfylkinguna virðist vera að tapa kosningum,þá kemst hún til valda !.

Yfir því fer engin sælustraumur um gamla sjálfstæðisjálka eins og mig.En ég veit að nauðsyn brýtur lög og saunnudagskratinn í mér er ágætlega sáttur við að Geir stjórni ferðinni..

Þetta kemur heim og saman við það sem haft er eftir Ehmke um Brandt í leiklriti Frayns um kanslarann :

“Við sigruðum.Það voru okkar stóru mistök,Willy.Ósigur er það eina sem þessi flokkur skilur. Ósigur er vitnisburður um háleitar hugsjónir.Ósigur gerir engar kröfur .Sumir krefjast þess að þú gerir eitthvað – og það að gera eitthvað kallar alltaf á missætti ; málamiðlanir og mistök”.

Og framsóknarmenn kunnu ekki áralagið eftir stórfelldan kosningaósigur.

En ég sakna Jóns Sigurðssonar . Mín kynni af honum eru þau,að við vorum á sínum tíma saman í Menntamálaráði.Og þá kynntist ég bæði heilindum hans og drengskap.

En hann var róinn út af gærunni.Illa rægður eins og ýmsir aðrir .

Þolum við það

sem er að setja

brezkt samfélag

úr skorðum?

David Seymour heitir brezkur blaðamaður.Hann hefur skrifað athyglisverðan pistil sem okkur er hollt að hugleiða vegna þess að hann beinir athyglinni að okkar eigin umhverfi og breytingum þess.

Hér snýst allt um peninga eins og annars staðar á vesturlöndum;popp og peninga,eða eins og segir í Rómverja sögum :”Svá mikið afl ágirninnar rann í hug þeim sem skæð drepsótt”.

Eins og ég get um í ritinu Málsvörn og minningar hafði ég á sínum tíma orð á því við Davíð Oddsson,hvernig hugsjónir okkar hafa farið úr böndum og leitt til meiri stéttaskiptingar en áður;við losnuðum við höftin og ófrelsið,að vísu,en fengum frelsið og fylgikvilla þess,óhóf og misskiptingu :

Við Davíð vorum sammála um að rónarnir hefðu komið óorði á brennivínið. Hann sagðist hafa minnt á það í ræðu ekki alls fyrir löngu; hann hafi talað um hvernig mammonsdýrkendur hefðu fært sér markaðinn í nyt. Hann sagðist vera óhress vegna þessarar þróunar.

Ég sagði að þetta gæti orðið okkur til þroska.

Hann spurði hvernig þá?

Ég sagði marxistar hefðu fengið bók með fallegum orðum. Þeir hefðu tekið þessa bók alvarlega og reynt að breyta hugmyndum hennar í veruleika. Þá hefðu pólitískir glæpamenn tekið völdin og afflutt þessa bók.

Þeir hefðu eyðilagt marxismann.

Við værum ekki í ósvipuðum sporum. Nú hefðu fjármálaævintýramenn komið óorði á langþráð markaðsumhverfi okkar. Af þeim sökum ættum við ef til vill auðveldara með að skilja þá marxista sem gengu heilshugar til leiks og trúðu á fallegar kenningar.

Við höfum einnig trú á frjálshyggjuna sem lausnarorð lýðræðis og frelsis, en sitjum uppi með kaupahéðna og götustráka,eins og sagt var.

Já, sagði Davíð og hristi höfuðið, en frelsið er samt nauðsynlegt til langframa.

Ég hugaði um þessi orð; til langframa. Sætti mig við þetta, ef þróunin verður okkur til blessunar; ef frjálshyggjan leiðir til þess frelsis sem efni standa til Og svo þess að gamla hugsjónin um auðjöfnun uppá við verði að veruleika..Það var lausnarorð okkar morgunblaðsmanna á sínum tíma,eða um það leyti sem við vorum að boða almenningshlutafélög.

Afnám hafta .

Og frjáls viðskipti.

Að vísu veit líklega enginn hvað frjálshyggja er, ekki frekar en póstmódernismi, en ég þykist þó vita,hvað hún er ekki.Og ég held aðrir viti ekki miklu meira.Hún getur jafnvel verið félagshyggja og stutt velferðarríkið,eins og ég reyndi að benda á í Frelsinu á sínum tíma.Þá kallaði Hannes Hólmsteinn mig sveigjanlegan frjálshyggjumann, og loks fjölhyggjumann !

Reynsla okkar breytir hugtökum.

Nú er svo komið að maður getur hlustað á útvarpsþætti og verið gjörsamlega sammála því sem gamlir kommúnistar og félagshyggjuljón segja um efnahagsmál,fólk sem mótaðist í þjóðviljadeiglunni á sínum tíma.Nýverið hlustaði ég á slíkar umræður á gömlu gufunni og niðurstaða þeirra var einfaldlega sú,að markaðurinn væri ekki alvondur,heldur nauðsynlegur,það þyrfti bara að lappa eitthvað uppá hann.

Þessu var ég hjartanlega sammála og ýjaði að því á sínum tíma undir gunnfána fjölhyggjunnar !

Eina vonin er náttúrlega sú að okkur takist að gera út á lýðræði og réttlæti. En hinu síðarnefnda er harla ábótavant eins og stendur og það veikir lýðræðið.

Fjármagnið er ekki einungis nauðsynlegt,það er drifkraftur.Það er ekki einungis freisting,það glepur. Með þessu er ég ekki að lýsa andúð eða vantrú á fjáraflamenn,en það þarf sterk bein til að vera maður,eins og segir í merkri skáldsögu Hagalíns. Og enn sterkari til að vera manneskja.

Og það er harla nytsamlegt nú á dögum,svo ekki sé meira sagt, að hafa fjármálavit,það hafði Snorri.

(Nú heita hnýsilegustu bækurnar nöfnum eins og How to get rich).

Brezki blaðamaðurinn hefur miklar áhyggjur af þróuninni í Bretlandi-og hvað þá um okkur,smáþjóðina?

Hann segir að sérstök auðmannastétt hafi setzt upp í Bretlandi og kippt samfélaginu úr skorðum. Hagfelldir skattar hafi ekki sízt verið beita. Í London einni séu fleiri milljarðamæringar saman komnir en nokkurs staðar annars í Evrópu.

Bandaríkjamenn hafa sína fyrirvara á erlendu kapítali og Þjóðverjar hyggjast hafa vaðið fyrir neðan sig gagnvart rússnesku auðmagni sem sækir vestur á bóginn.En við erum farin að telja okkur trú um það sé í lagi að útlend fyrirtæki hasli sér völl í íslenzkum sjávarútvegi,t, a,m. með inngöngu í Evrópusambandið !

Hér á landi hefur lengstum ríkt jafnvægi og þjóðfélagið að mestu stéttlaust.En nú hefur orðið breyting á.Fyrirferðamiklir auðkýfingar valsa nú um eins og þeir hafi sigrað heiminn.Telja sig hafna yfir allt,jafnvel lög og rétt , lögreglurannsóknir og ákærur ,ef því er að skipta,og þá með málaliða,suma úr röðum samfylkingarmanna,eins og dæmin sýna. Og svo er reynt að hagnýta sér bresti í skattheimtu og koma sér hjá samfélagslegri ábyrgð með alls kyns fjármálamöndli.

Mér skilst við sitjum uppi með stóreignafólk sem borgar ekkert til samfélagsins nema fjármagnstekjuskatt sem sumir vilja hækka af þeim sökum,en það leysir auðvitað engan vanda. Auknir skattar sem pólitískt tæki í skattahitina leysa engan vanda,en hvetja til enn meiri skattsvika.Lausnin sanngjörn skattheimta af þeim sem hafa bolmagn,en ekki hálfgerðum öreigum.

Þeir sem láta samfélagið njóta eigna sinna og velgengni ættu að njóta virðingar,en svo er ekki;ekki endilega.Hún er frekar bundin við glaum og græðgi og poppafmæli með tilheyrandi snobbi.

Það er eitthvað mikið að í samfélagi þar sem Elton John hefur tekið við af Mozart og Hayden.Og við sem héldum að gömlu parökhirðirnar væru heimskastar alls !

Auðkýfingarnir í Bretlandi hafa breytt eðli landsins,segir Seymour.Ríka fólkið áður fyr hafi haft mikil samskipti við landa sína og dreift peningunum sínum um allt samfélagið með því að stunda þjóðþrifa uppbyggingu í iðnaði og öðrum atvinnurekstri.

En ekki lengur.

Nú sé mikil gjá milli auðs (sem sé í raun óskiljanlegur ) og almennings,enda láti ríka fólkið hag þessa sama almennings sér í léttu rúmi liggja.Það greiði jafnvel ekki einu sinni tekjuskatt.Það kaupi upp jarðir og fasteignir sem oft standi auðar. Menn sakni gamla,ríka íhaldsins og þeirra daga,þegar borgarastéttin var að pumpa peningunum sínum inní samfélagið.

Höfum við ástæðu til að hugsa okkar gang ?!

Nú stefnir í að Ísland verði einhvers konar bankaríki.Það er svosem ágætt.Þúsundir manna hafa atvinnu af bankastarfsemi og vinna að milljarðagróða ár hvert.

Og er það vel.

Litla Ísland í farvegi Sviss,hví ekki? En þá er að vera vel á verði,gæta sín.Halda tryggð við arfleifð ( ekki sízt tunguna) og uppruna og kynna land og þjóð eins og efni standa til, en ekki í sýndarmynd.Flytja ekki út erlendar tízkuklissjur eins og gert hefur verið í einsmenningarviðleitni samtíðarinnar.Það er hallærislegt, vekur meðaumkun. Stingur í stúf við fyrirætlanir hins unga lýðveldis sem hefur virðingu sína og hróður af sögu sinni og málsmenningarhefð.

Og svo auðvitað vegna sérstæðrar náttúru sem auðmenn eru nú farnir að ásælast vegna orkunnar; dýrmætustu eignar þjóðarinnar,sjálfrar baktryggingarinnar :

vatnsins.

(Beinum heldur athygli fjárfesta að vindinum,hann er ótakmörkuð auðlind eins og útsýnið. Eða norðurljósin ).

Norðurljós

til sölu

Nú finnst mér það allt svo lítið og lágt

sem lifað er fyrir og barizt er móti.

Einar Benediktsson,Norðurljós

Barnungur hlustaði ég ásamt foreldrum mínum
á frétt útvarpsins um andlát skáldsins mikla,hlustaði
á sorgarlagið í lokin eins og ilmlausa frétt
á venjulegum degi við deyjandi glóðir
tímans,
vissi það eitt um skáldið að hann hafði selt
útlendingum norðurljós,þegar aðrir efnuðust
á útrásarvænum saltfiski
og almenningsálitið fitjaði uppá trýnið
af vandlætingu,
nú sit ég á Mímisbar og fylgist með torfu af japönskum túristum
sem líða hljóðlaust eins og hvalavöður um hótelið,
hugsa um þetta framandi fólk og erindi þess
út hingað,Þetta eru rándýrar hópferðir segir Sigurður
barþjónn,og fólkið hingað komið
í þeim eina tilgangi að skreppa uppí
Bláfjöll
til að sjá norðurljós.
Og landfögur minning skáldsins fer hvellgrænu
leiftri um barnshuga gamals manns.

Að auðgast

fyrir almenning

Ég hef alltaf trúað á frjálshyggju sem bæti kjör allra og hafi hemil á óhófsömu misrétti.Vonandi er það á næsta leiti.Vonandi búum við nú við millibilsástand sem er undanfari betra samfélags til langframa. Að því þarf að vinna og það stendur Sjálfstæðisflokknum næst að gangast fyrir þessari bragarbót.Annars stefnum við inní byltingu fjöldans sem neitar að horfa upp á misréttið eins og það sé einhvers konar pólitískt lögmál.Ég þekkti marga sem þóttu ríkir í gamla daga,en höfðu byrjað með tvær hendur tómar. Hugsjón þeirra var sú að auðgast fyrir almenning.Ég átti samtöl við þessa menn,þeir voru frumkvöðlar sem bættu umhverfi sitt.

Og þeir dreifðu peningunum sínum meðal fólksins hér heima.En þeir fluttu ekki afraksturinn af vinnu fólksins til útlanda,þar sem þeir gátu lifað eins og plöntur í gróðurhúsi á kostnað þeirra sem gerðu þá ríka.

Það þarf þrek til að vera ríkur.Og það þarf klókindi til að vekja góðhug þrátt fyrir auðæfi,vizku til að vera kapítalisti af guðs náð; þannig að umhverfið njóti góðs af því og umberi auðæfin. Gömlu íslenzku auðmennirnir kunnu áralagið,bæði á sjó og landi.,en um þá skrifaði ég á sínum tíma í Frelsið.

Rónarnir koma óorði á brennivínið. Í viðskiptum eru ýmsir slíkir.Við sjáum Enron og nú kanadíska auðkýfinginn Conrad Black,fjölmiðlakóng og fyrrum eiganda Daily Telegraph.;fyrrum viðskiptastjörnu í Bretlandi,samkvæmisljón í blöðum eins og Séð og heyrt og áhrifamann í musteri Mammons.Hann hefur átt í 600 útgáfufyrirtækjum um allan heim.Hann er enginn menntamaður,en hefur áhuga á sögu.Honum er hrósað fyrir að nota ekki fjölmiðla sína í eiginhagsmunaskyni.

Nú hefur hann hlotið dóma,fallið fyrir eigin freistingum ; dæmdur fyrir peningamöndl,en sýknaður af níu ákæruliðum. og þykir enginn áfellisdómur fyrir ákæruvaldið þar í landi.Hann hefur haft sterkt aðhald af hlutafjáreigendum í fyrirtækjum sínum,því að vestra hugsa þeir um eigin hagi.Talið að hann hafi haft af þeim milljónir.Gæti fengið 35 ára fangelsisdóm í nóvember.

Adam Smith hafði ekki áhuga á hlutafélögum því að hann sá þá eina skipta sér af útgerðafélögum í eigin umhverfi sem stjórnuðu hlutafélögunum,aðrir létu þá um það.

Við þekkjum þetta því miður alltof vel,kannski eru lögin ekki aðhaldshvetjandi,ég veit það ekki. En Black hefur ráðizt heiftarlega að sameigendum sínum og sakað þá um græðgi vegna afskiptasemi þeirra,ég minnist þess ekki að slíkt hafi gerzt hér.

En hitt er athyglisverðara að Black,sem þykir hrokafullur, hefur stöðugt haldið fram sakleysi sínu,eins og segir í Morgunblaðinu, og hamrar á því “ að málið allt sé spunnið upp af blóðþyrstum saksóknurum...”

Eitthvað hljómar þetta nú kunnuglega !

Milli steins

og sleggju

Ég hef verið beðinn um að velja ljóð á heimasíðu Jóhannesar skálds úr Kötlum.Það var Svanur sonur hans sem hafði samband við mig og gaf sér tíma til að rækta minningu föður síns þarna í miðju atinu fyrir Vinstri græna,eins og hann sagði óspurður í samtali okkar.

Ég lofaði að velja kvæði. Það er vandaverk því að Jóhannes var gott skáld og fjölbreytt.Ég hafði löngun til að sýna minningu Jóhannesar hlýhug og virðingu,því hann var mér tillitssamur í kalda stríðinu,þrátt fyrir allt,og sýndi mér vináttu.Hann valdi mig sem spyril sinn,þegar sjónvarpið óskaði eftir samtali við hann. Þá kynntumst við vel.

Þátturinn heitir Milli steins og sleggju og er það skírskotun í lítið kvæði sem Jóhannes vitnaði til undir lok samtals okkar.Það var vísbending um ,hvernig honum leið eftir að margvíslegar marxískar hugsjónir hans höfðu hrunið til grunna.

Það lék hann illa og hann vildi segja okkur það.

Nú ætla ég að nefna þetta sama kvæði,því það sýnir öðru fremur,hvernig mér líður nú þegar hugsjónir okkar um réttlátt og hófstillt borgaralegt samfélag eru á undanhaldi.Þá lendum við sem trúðum á gömlu sjálfstæðisstefnuna milli steins og sleggju eins og marxistarnir á sínum tíma,þegar jörðin brann undir fótum þeirra.

Jóhannes úr Kötlum kom úr sinni átt,ég úr minni og allt annarri. En ætli líðan okkar hafi ekki verið eitthvað svipuð,ég er ekki frá því.En þá er að bíta á jaxlinn og stuðla að því að samfélagið nái áttum og finni það jafnvægi sem hefur verið leiðarljós okkar fram að þessu.

Kvæði Jóhannesar er svohljóðandi:

Frumsmiðurinn
stendur við lúbarið grettistak
-reiðir til höggs.
Í lausu lofti
titrum við ósjálfbjarga,
milli steins og sleggju.
1970
Kvæðið birtist í ljóðabókinni Ný og nið, í kaflanum Mörg var sú kveðandin smá
Ég nefni þetta ljóð,en valdi annað.

Fékk þenan póst frá Svani Jóhannessyni,þegar ég hafði valið uppáhaldskvæði mitt eftir föður hans og læt ég hann fylgja hér :

Sæll Matthías!

Palli sonur minn áframsendi mér tölvupóstinn þinn um uppáhaldsljóðið þitt.

Þetta var vel valið hjá þér, en ég hafði aldrei sett það í þetta samhengi sem þú gerðir og mér finnst það stórmerkilegt.

Ég fann þetta ljóð í Tímaritinu frá maí 1948; Þar heitir það: Eitt órímað ljóð - - -

Það hefst svona:

ég liljuriddarinn
rakti við stjörnuskin
hinn rökkvaða skóg
með hjartað í bláum loga og
sofandi jörðin hrökk upp við dimman dyn og
dauðinn þaut
í himinsins spennta boga
o.s.frv. 3 erindi í viðbót

Svo birtist það í Sjödægru 1955 og þá er það svona: (þrælbundið þegar að var gáð eins og þú segir)

Ég liljuriddarinn rakti við stjörnuskin
hinn rökkvaða skóg með hjartað í bláum loga
og sofandi jörðin hrökk upp við dimman dyn
og dauðinn þaut í himinsins spennta boga.
Nú veit ég ekki hvað þú vilt, að birta ljóðið eins og það kom í Tímaritinu eða kannski báðar gerðirnar. Það gæti líka verið gaman.
Ég er að fara austur að Laugarvatni núna, en kem aftur á morgun. Þú sendir mér þá línu.
Kærar kveðjur
Svanur Jóhannesson
(Vísa að öðru leyti á vef Jóhannesar)

Nytsamur,

til hvers ?

Davíð Oddsson, seðlabankastjóri, sendi mér ljósrit úr The Sunday Times og The Daily Telegraph frá því í marz og fjölluðu bæði um ljóðlist.Ég er líka þeirrar skoðunar að ekkert fari bankastjórum betur en sú íþrótt vammi firrð sem beindi Agli og Einari Ben að öðrum goðum en Mammon.

Skáldið í Davíð ræður þannig ferðinni þarna í Seðlabankanum og er það vel.

Mér skilst eina hátíðin sem hefur skilað verulegum tekjum á Íslandi sé ellefuhundruð ára þjóðhátíðin 1974,enda stjórnuðu henni skáldspírur tvær sem engum hefði dottið í hug að trúa fyrir dyravörslu í banka,hvað þá meir.

Þetta var því lærdómsrík þjóðhátíð!

Í annarri greininni sem Davíð sendi mér er minnt á orð enska skáldsins, Robert Graves, sem skrifaði frægar sögur um Rómarkeisara og goðsöguleg tákn til forna,en hann sagði : Það eru engir peningar í skáldskap,en það er þá ekki heldur neinn skáldskapur í peningum.

Í hinni greininni sem er víst eftir Auden segir að ótrúlegur fjöldi unglinga segi aðspurður að hann vilji verða rithöfundur eða skapandi skáld,en sjaldnast bóndi eða lögfræðingur né hafi þessi sami fjöldi áhuga á því að verða landkönnuður eða kappakstursmaður,hvað þá eitthvað ennþá stórkostlegra .

Og þegar unglingarnir segjast vilja verða blaðamenn,eigi þeir við einhvers konar rithöfundar eða orðlistarmenn.

Þeir hljóti þá að telja það þurfi engar sérgáfur til að skrifa frambærilegan texta,ritlist veiti fullkomið frelsi og skáld geti sleppt framaf sér beizlinu sem einstaklingur, og í skáldskapnum sé hægt að finna leiðir til að verða góður þegn,en þó einkum hamingjusamur.

Annað atriðið eigi við einhver rök að styðjast,hin ekki.

Skáldið hafi ástríðufulla ást á tungunni,enda sé ást eðlislæg,en ekki áunnin,en hvað sem því líður sé þessi ástríða vitnisburður um það,hvort unglingurinn er skáld eða ekki..Þó hafi T.S. Eliot sagt í einni ritgerða sinna að hugmyndaflug eða geðslag sé ekki bezta vísbending um skáldlega hæfni,heldur hin tæknilegu tök

Ung stúlka ætti að vera vel á verði,ef kærastinn fer að yrkja til hennar ástarkvæði,því að þá sé hann ekki að hugsa um tilfinningar sínar í hennar garð,heldur sjálfan sig ( og þá væntanlega getu sína sem skáld!)

Og það sé grunsamlegt!

Ágústínus kirkjufaðir segi á einum stað í Játningum sínum að hann hefði heldur viljað missa vin en sorg sína!

Það sé enginn tilgangur í sjálfu sér að verða nytsamur í lífinu ,enda hafi faðir nútímaskáldskapar,franska skáldið Baudelaire sagt :Mér hefur alltaf fundizt það hræðilegt að verða nytsöm persóna!

Það séu ekki verk Dantes eða Shakespeares sem fólk leiti til þegar á bjátar,heldur leirbullið úr allskonar bögubósum og það hafi einatt linað þjáningar fólks á erfiðustu stundum lífsins,en á meðan þetta rusl veitti þjáðum líkn, séu alvörubókmenntir eins og hjálparvana áhorfendur,einskis nýtar.

Þannig séu skáldin eins og hverjir aðrir utangarðsmenn á alvörustundunum í lífi fjöldans.

Ég held ekki Auden hafi þekkt til minningagreina Morgunblaðsins,en þó er engu líkara en hann hafi haft af þeim pata!

Það segi líka sína sögu,að enginn mundi trúa ókunnugum sessunaut sínum fyrir því að hann sé skáld,ef hann væri t.a.m. spurður í járnbrautarlest,hvað hann gerði,þá er vísast að hann svaraði,kannski hikandi,en þó nokkuð öruggur :

Kennari.

Ljóðlistar-

arfleifð

Ljóðabækur seljast á löngum tíma.

Auk þeirra sem fara á vef Borgarbókasafnsins og skolavefurinn.is (Skáld mánaðarins) eru 30,000 – 40,000 heimsóknir á ljóða-og dagbókarsíðu mína á netinu ( matthias.is) og Jökull Sigurðsson,netumsjónarmaður minn, segir að um 7000 einstaklingar hafi sótt síðuna heim frá því hún var opnuð í marz.

Netið er semsagt í tízku,það er allt og sumt !

Ég sé í Fréttablaðinu að ung kona, Steinunn Camilla, úr stúlknasveitinni Nylon hefur opnað bloggsíðuna manzana ,en þar sýnir söngkonan hæfileika sína í kveðskap og ljóðagerð,eins og blaðið kemst að orði. Sjálf segist hún hafa ort frá því hún var níu ára,rétt eins og allir krakkarnir sem yrkja á mjólkurþernur.

Og hvað er athugavert við það?

Ætli vinsældir popps og dægurlaga stafi ekki m.a.af “ væmninni “ sem þar er á boðstólum? Sjálf segir Steinunn að þetta séu “hugljúfar pælingar um lífið og tilveruna” , já hví ekki það? Getur slíkt meitt einhvern að reyna að þekkja sjálfan sig og umhverfi sitt?

Auðvitað ekki.

Það þroskar,bætir mennskuna.

Sumt í umræðu um ljóðlist nu á dögum sýnir helzt inní hið fíngerða flatlendi samtímans.Annað stendur fyrir sínu.

Íslenzk ljóðlist hefur fengið afargóðar viðtökur víða um heim og er það ekki minna um vert en hvað annað. Í siðmenningarlegum heimi fallvaltrar tízku erum við þekktust fyrir að varðveita forntungu norrænna þjóða og ljóðlistararfinn eins og hann leggur sig. Þess vegna þykir samfélag okkar hnýsilegt..

Fréttinni um Steinunni Camillu fylgir lítið ljóð eftir hana og ég verð að segja að ég

hef meiri vonir um framtíð okkar eftir að hafa lesið það og t.a.m. ljóð ungskáldanna sem áður hafa verið kynnt í Fréttablaðinu eins og Atla Bollasonar, sem ég hef sérstaklega fylgzt með ,en blaðið sagðist vera að forvitnast um “ hvaða fólk það er sem berst við að halda lífi í ljóðinu sem margir telja að sé dautt “!

Enda er skáld í hvers manns brjósti,ef að er gáð. Ljóð eftir áttatíu skáld 30 ára og yngri bárust í keppni Fréttablaðsins og ég minnist þess að mörg hundruð ljóð bárust í ljóðasamkeppni okkar Morgunblaðsmanna á sínum tíma og annað eins hefur borizt í keppninni um ljóðstaf Jóns úr Vör.

Þessi sífelldi dauðdagi ljóðsins sem tönnlazt er á er að verða einhver lengsta upprisa nútímamenningar!

Grasrótar-

menning

Ég er nýbúinn að berja augum nýja bók eftir kanadísku skáldkonuna Alice Munro,einn bezta smásagnahöfund heims nú um stundir,en bókin fjallar um skozka forfeður hennar sem fluttust vestur um haf.Bókin er ekki óáþekk skáldsögu,fallega skrifuð og áhrifamikil. Skotarnir minna mjög á vesturíslendingana í ágætum ritum Böðvars Guðmundssonar og hef ég nú af þessum bókum gert mér grein fyrir því,hvað við erum líkir Skotum og hvað sú arfleifð sem þeir fóru með vestur um haf er lík okkar.Þar er skáldskapurinn í fyrirrúmi eins og Munro lýsir,en frásögn Böðvars,ekki sízt byggð á bréfum, er ekki síður eftirminnileg og upplýsandi um þetta fólk og arfleifð þess.

Það er íhugunarvert að lesa yfirlit um þær bækur sem alþýðumaðurinn og vesturfarinn Eggert Guðmundsson hafði með sér úr Skagafirði , þegar hann kvaddi Ísland ungur,en Vesturheim kallar hann mannætuhít! , þótt Ameríka hafi verið kölluð paradís!

Og þá ekki sízt paradís konunnar !

Vestra ól hann mestallan aldur sinn, þaðan sem komu merkileg skáld úr þessari deiglu .Eggert skrifaði eftirminnilega ævisögu,Heima og heiman, þar sem hann tíundar reynslu sína af Vesturheimi og þá ást sem hann hafði á ritlist og skáldskap:Með þeim sagðist hann hafa átt unaðsstundir og hefur það ekki verið fátítt um íslenzkt almúgafólk .... “ og ég var eins og heill af unun þegar hann dró efnið út úr einhverju kvæði og lýsti því með skáldlegu og áhrifamiklu orðavali hvað vakað hefði fyrir skáldinu þegar ljóðið varð til “.

Einna athyglisverðustu ummæli Eggerts eru þau,þegar hann tíundar tízkufyrirbrigðið vesturfarir og ótrúna á framtíð Íslands;nefnir eina helztu ástæðu ógæfunnar,danska kaupmenn (“Verslun var að mestu í höndum Dana sem voru búsettir utan lands og drógu allan verzlunararðinn út úr landinu “,en nú þykja þeir “frumkvöðlar “ og “ viðskiptajöfrar ” ,jafnvel séní,af því að þeir eru íslenzkir !!) og minnir loks á beinakerlinguna á Kaldadal !!

Ekki þótti hún kræsileg frekar en þær á útvarpi Sögu !

Dönsku hrísvendina kallar hann klóalang.

En öll endaði þessi hít eins og segir í vísunni:

Draumur kær ! dýrlegt er þitt yndi.
Draumur kær! deyr sem ljós í vindi....

Út

og suður

Hef verið að lesa Tímarit Hugvísindastofnunar Háskóla Íslands.Þar

kennir margra grasa Þar er margt bæði fróðlegt og skemmtilegt.Þekkti það ekki áður,en Guðni Elísson prófessor benti mér á það.

Í einu þessara rita er prentað leikritið Lýðræði eftir Michael Frayn,kvenmannslaus tízkusmellur um Brandt kanslara.Og sómir sér vel á prenti.

Var einnig að lesa Skemmtiskokk Hannesar Péturssonar í Skildi.

Skjöldur er öðruvísi rit , þess vegna skiptir hann máli. Hann er sprottinn af gömlum rótum.

Skjöldur hefur birt æviminningar skólabróður míns, dr. Þorkels Jóhannessonar prófessors, fróðlegar og nákvæmar eins og hann er sjálfur.

Og ekki lausar við sérvizku sem fer honum vel.

Hannes er skemmtilegur í sínum pistli ; frjáls,kátur og persónulegur.Hann birtir eftir sig gamlar vísur eins og góðum skagfirðingi sæmir.

Það er notalegt,það minnir á grasrótina.

Þeir hafa verið gott kompaní vinirnir Hannes,Kári póstmeistari á Sauðárkróki,tengill okkar Morgunblaðsmannas á Króknum á sinni tíð ,ásamt Guðjóni bakara, og Sigurjón Björnsson prófessor.

Sauðárkrókur var fátæklegur bær , þegar ég kom þangað fyrst vegavinnustrákur af Stóra Vatnsskarði,það var í stríðinu kringum 1943,þá var Hannes kúskur á Öxnadalsheiði,en Sigurjón á Vatnsskarði,ásamt Jóhannesi Geir.

Við Jóhannes gengum saman um skarðið ,upplifðum kyrrð og vatnstæra læki sem runnu af himnum ofan.

Síðan gerðist hann einn sérstæðasti listmálari landsins.

Fátækt,nei.

Þvert á móti íslenzk andagift!

Þetta var mikil reynsla fyrir reykvískan strák.

Þá gengum við líka á Valadalshnjúk og reistum þar vörðu.

Allir eru að reyna að ganga á eitthvað og reisa sér vörðu. Nú eru reistar margar vörður,því að allir vilja verða eitthvað. Láta muna eftir sér á einhverjum valadalshnjúknum.

Vísur Hannesar eru gamansamar eins og samtöl okkar í gamla daga.Auðvitað allt öðruvísi en síðasta ljóðabók hans sem var verðugt svar við fjölmiðlalátum um íslenzk nútímaljóð.

Skjaldarpistillinn endar á þessu fallega ljóði um farfuglana,ort í maí 1989 :

Já þeir eru komnir þessir eilífu vinir.

Ó þvílíkt mein hve gróðurinn enn er veikur.

Þeir tína fram öll hljóðfærin sín og setjast

hér suður og norður um hagann,þótt hann sé bleikur.

Allt er til taks,

tónleikarnir byrja !

Og Höfundur stjórnar hljómsveitinni sem leikur.:

Það er í svona myndum sem auðvelt er að sjá muninn á góðum skáldskap og leirburði.

Sá leikrit eftir Sigtrygg vin minn Magnason sem sýnt var heima hjá honum á Lokastíg.Það var góð sýning og leikararnir kunnu sitt fag.Efnið að vísu nokkuð þungt,því að ein persóna af þremur var framliðin.Það var frumlegast við sýninguna og skilaði sér ágætlega.

Las gagnrýni um sýninguna , ég man ekki hvar.Gagnrýnandinn notaði orðin snotur og snoturlega fjórum sinnum í örstuttri umsögn.

Minnti mig á,þegar Heiðar snyrtir valdi á mig Mikle-gleraugun í Linsunni; maður kurteis og góðlegur. Sagði um leið og hann mátaði á mig gleraugun Þau klæða vel gáfað fólk !

Og hégómi minn sat uppi með gleraugun!

Laugardagur,16.júní ´07.

Gekk niður Laugaveg,allmargir á ferð,einkum útlendingar.

Flestir verzlunargluggar skreyttir vegna þjóðhátíðar á morgun,blóm en þó einkum fánar.

Engar mannamyndir,ekki ein einasta.

Merkilegt!

Jón Sigurðsson jafnvel dottinn uppfyrir!

Á Lækjartorgi tveir litlir drengir í hjólastól.

Það eru örlög þeirra.

Tvær ungar mæður með örlög sín í hjólastól

Tælenzk stúlka hleypur yfir torgið,hverfur inní umhverfisvænan strætisvagn.

Á morgun verður dansað inní framtíðina.

Eftir þjóðhátíð

Sat við útiborð á Lækjartorgi með bolla af expressó.Sól og dálítill lofthiti. Plasttúlípanar á ljósastaurum við Bankastræti,rauðir en þó einkum gulir. Blómaker á torginu, gamla persilklukkan með nýjum auglýsingum,Við elskum fótbolta ,Landsbankinn. Héraðsdómur í misþyrmdum,endurgerðum banka eins og yfirgefið vígi.

Horfði inní brunarústirnar á Austurstrætishorninu,horfði inní gluggalausar rústir þessarar þöglu fortíðar.

Horfði inní rústir þessarar brunnu arfleifðar.

Föstudagur,29.juní

Heiðskírt.16 stiga hiti. Nýbónaður bíllinn eins og syndaaflausn.Dugar út vikuna.

Eins og hún.

Göngustígurinn við Síðumúla hlykkjast við græn tún og hverfur inní morgunblátt dírrindí lóunnar.

Ég slekk á gemsanum.Ekkert áreiti. Enginn tími.

Enginn markaðsveruleiki.

Lóurnar sem ganga eins og Suchet leynilögga hlusta. í kyrrðinni.

Svo trítla þær áfram.

Al Gore sagði í sjónvarpssamtali :

” Ég hef orðið nóga reynslu
til að vita,að rauður dregill
er bara rauður dregill.”
Hvenær verður þetta okkur
einnig ljóst ?

Þegar dagarnir styttast eftir jónsmessu,fer kvíði um náttúruna.En hún hristir hann af sér.

Þannig kennir hún okkur að lifa.

Kvóta-

braskið

Þegar ríkið ákvað að veiða mætti 130 þús. tonn af þorski , eða 30 % minna en árið áður,var minnt á,hver er eigandi kvótans; rétt eins og þegar ríkið ákveður rjúpnaveiðar;eða hrefnuveiðar.Eftir sátu þeir með sárt ennið sem hafa keypt kvóta,eða veiðiheimildir,og geta ekki nýtt þær,enda fjallar þessi póker um það að menn gera út á eign sem þeir halda að þeir eigi,en eiga ekki.

Ég hef samúð með þessum áhættuleikurum og hefði helzt viljað að þeir sem eru að græða fyrir okkur hin njóti þess ævinlega ,og þá ekki síður umhverfi þeirra..

En nú er allt undir lær og maga hjá þeim mörgum,það er dapurlegt.

Það þarf einhvern veginn að leysa fólk undan þessari blekkingu,en ég veit ekki hvernig., því alltaf hækkar í pottinum !

En hitt er svo annað mál.að það var sjóköld ákvörðun að fylgja vísindum og draga úr veiðum ; karlmannleg pólitísk ákvörðun sem þjóðin studdi. En hún er á móti kerfinu,nánast öll samkvæmt skoðanakönnunum.

Öll,nema Alþingi !!

Góðar

minningar

Hitti Harald Ólafsson í blíðunni,hann sagðist hafa verið að hlusta á okkur Jóhann Hannesson próf. í Andrarímum Guðmundar Andra Thorssonar kvöldið áður.Ég kom af fjöllum.Mundi ekki eftir því ég hefði átt samtal við Jóhann,.þótt við hefðum þekkzt mætavel,enda kom hann oft með greinar niður á Mogga.Hámenntaður,skýr og uppeldissinnaður.Notaði Morgunblaðið til að ala upp þjóðina..

Náði í þáttinn á netinu,hann er frá 1966.Fannst ég vera að upplifa sjálfan mig dauðan.

Jóhann talaði m.a. um það sem ég hef verið að ymta að hér að framan,peningaæðið.Allt skal selja,allt sem freistar fólks,og hví þá ekki einnig klám ? Það selur ekki sízt þessar svokölluðu listir.Líklega er það sá söluvarningur sem bezt gengur út.

Jóhann talar um “kaupvæðingu mannshugans”,þegar allt verður að einhvers konar verzlunarvöru.Og þá kemur allt með kalda vatninu!

Ég velti því fyrir mér hvað Jóhann hefði kallað harrypotter-æðið?

Töluðum einnig um siðferði.

Og ég velti því fyrir mér hvað hann hefði sagt um Díönu-einkennið,þ.e. að nota bágindi annarra sér til framdráttar, því fjölmiðlar geta ekki síður vakið samúð en andúð.

Á ritstjóraárum mínum fékk ég sendar peningahrúgur í pósti og beðið um ég kæmi þeim til skila,einu sinni eða tvisvar tugþúsundir í snjáðum seðlum , en það væru miklar fjárhæðir í dag.

Og allt nafnlaust..

Ég sá um það kæmist til skila.

En það hvarflaði að mér hvort verið væri að freista mín,svo það birtust myndir af hrúgunni með frétt í Morgunblaðinu.

Enn veit ég ekki hver stóð að þessum sendingum,en það var enginn fátæklingur.Og enginn sem var að auglýsa góðvild sína og göfugmennsku.

Kannski hefur hann óttazt nálagaugað,mér skilst það geti verið erfitt fyrir auðkýfinga !

Tíminn er einkennilegur,einkum þegar hann líður til baka;eins og fljót renni uppí móti.

Þegar ég hlustaði á Gunnar Stefánsson lesa frásögn sr.Bolla Gústafssonar um Karl Ísfeld á Rás 1 (þar sem bezta efni ljósvakanna er enn að finna ), rifjuðust upp fyrir mér þau kynni sem við áttum,þegar við vorum blaðamenn á borgarablöðunum tveimur,Vísi og Morgunblaðinu.Karl var einkarskemmtilegur samfylgdarmaður og af honum lærði ég grín og gamanmál.Það eru bara alvörumenn sem eru skemmtilegir.

Ég hafði að vísu löngu gleymt samtalinu sem ég átti við Karl,þegar hann var fimmtugur og setti upp alvörusvipinn.

Það var á aðventunni 1956.

Bóheiminn var þó aldrei langt undan,en borgarinn fór Karli líka ágætlega. Hann var af skáldaætt Sandsmanna kominn og hafði af miklum manni að má í þeim efnum,hagyrðingur góður ,skáldmæltur ef því var að skipta eins og sjá má af einu ljóðabókinni hans,Svörtum morgunfrúm,og einn albezti þýðandi okkar.Þegar þeir lögðu saman í útvarpinu, Gísli Halldórsson leikari og Karl, fór góði dátinn Sveik á kostum með þeim hætti sem fátítt er.

Ég hef kynnzt mörgum Sandsmönnum og þótt mikið til þeirra allra koma,Hermóður var engum líkur,arfleifðarunnandi og náttúruverndarmaður, og Heiðrekur fínt skáld,svo ég nefni þá tvo. Sigfús Bjartmarsson hefur tekið við merki þeirra merku skálda sem frá Sandi hafa komið og ræktað arfinn með ágætum.

Guðmundur á Sandi var góðskáld og mætti vel nefna hann í sömu andrá og Stephan G. Þeir frændur og sveitungar voru einhver ljóðrænustu skáld síns tíma eins og fram kemur í Íslenzku ljóðasafni Kristjáns Karlssonar,einni merkustu bók sem út var gefin hér á landi á síðustu öld (Almenna bókafél.).

En það var Karl Ísfeld.

Hann sagðist hafa byrjað að yrkja í fjósinu á Halldórsstöðum í Reykjadal..En Svartar morgunfrúr,komu út 1946.Faðir minn gaf mér bókina það ár.Hann hefur vitað hvert krókurinn beygðist.

Eitt af því sem er ánægjulegt í þessari bók er notkun orðanna karl og kona,nú nánast alltaf talað um mann og konu eins og konur séu ekki menn. Skáldið talar um drauma sína (Handan jökla),segist hafa dreymt konu með hrífu,karlmann orfi sveifla...þ.e. tvo menn við heyskap.Sveitadrengnum þótti þetta uppörvandi sjón,minnti á fjósalyktina á Halldórsstöðum.

Það var góð lykt.

Þegar við Karl töluðum saman kvaðst hann eins og sr. Jóhann dómkirkjuprestur,síðar höfuðpersóna Innansveitarkroniku , eiga tvær ferðir eftir : aðra til himnaríkis,hina til Kaupmannahafnar.. “Og það verð ég að segja að ég hlakka miklu meira til að fara til Kaupmannahafnar”.

Þegar við Hanna fórum til Hafnar haustið 1955 með Harald son okkar eins árs var Karl einn farþeganna í vélinni.Á Kastrup tók hann drenginn á háhest og gekk með hann sigri hrósandi gegnum tollinn eins og hann ætti Danaveldi.

Næstu ferð fór hann svo einn:

Þú fetar í slóð þeirra allra,er á undan þér gengu
og andkaldur dauði gróf í hinn myrka svörð.

Bak-

þanki

Mig minnir það hafi verið Mirabeau, byltingarmaður og síðar sendiherra Frakka í Berlín, sem sagði þegar hann heyrði að Talleyrand, utanríkisráðherra , hefði selt sál sína, Það var alveg rétt af honum,þá fékk hann gull fyrir skít!

Einstaka,ekki margir, bloggarar eru sama marki brenndir ( og eru jafnvel endurbirtir í Mogganum,en það eykur ekki siðmenningarlega reisn blaðsins).

Datt þetta í hug þegar ég sá áætlaðar tekjur málaliða í fjölmiðlum og fór að hugsa um prentfrelsi af þeim sökum.Það á ekkert skylt við beinakerlingar.

Tíðar-

andi

Við lifum á útvötnuðum tímum.Ungur blaðamaður þurfti ég að gera mér grein fyrir því að 12. september var ekki Tómas Guðmundsson. Nú hafa þessir gæðaflokkar ruglazt.Og kröfurnar eru aðrar eins og sjá má í fjölmiðlum.

Njálan

Ég hef verið að hugsa um það sem Jónas segir um Njálu í Gunnarshólma.Ástæðan er fyrirlestur minn í Nálusetrinu nú í haust,að ósk eldhugans Bjarna Eiríks Sigurðssonar:

Þegar Jónas víkur að sögunni sjálfri, segir hann :

Hugljúfa samt eg sögu Gunnars tel,

þar sem eg undrast enn á köldum söndum

lágan að sigra ógna bylgju ólma

algrænu skrauti prýddan Gunnarshólma....

Ég staðnæmist við lýsingarorðið hugljúfa.Hvernig í ósköpunum getur þessi smekkvísasti lýsingaorðasmiður íslenzkra skálda notað orðið hugljúf um þessa grimmu sögu sem fjallar að mestu um ofbeldismenn og hryðjuverk.Jú,hún fjallar líka um rómantíska þrá til ættjarðarinnar,eins og kvæðið ber með sér. En grimmdaræðið er samt yfirgnæfandi.

Jónas lætur það lönd og leið.Hann er ekki endilega með hugann við efnið,heldur list verksins.Sem listaverk er Njála hugljúf saga,hvað sem efninu líður. Hún er fagurfræðilega hugljúf. Það held ég skipti Jónas mestu máli..

Sjálfur er hann skáld af þessum toga , hin fagurfræðilega umgjörð er hvað mikilvægust í list og skáldskap. Samtíminn á erfitt með að skilja það,því að hann er ekki fagurfræðilegur í eðli sínu. Það sér maður af ýmsum þeim verkum sem mest er hampað.

Og af þeim sökum lifum við ekki á hugljúfum tímum;ekki endilega.

Í framhaldi af þessum pælingum fór ég að hugsa um þessa setningu í ljóði Jónasar, sem fjölnismenn kalla Brot og fjallar um hráslagalega samtíð og ómerkilegt fólk:

því tíminn vill ei tengja sig við mig.

Þetta er merkilegt erindi og ekki síður merkileg setning. Og beinir huganum að umhverfi okkar nú um stundir;ekki sízt.

Tíminn vill ei tengja sig við mig
sagði skáld huldunnar
og horfði uppá þjóð sína kyrja
holtaþokuvælið í kveðskap
rímnameistaranna,
velti því fyrir mér
hvort öll skáld fari á mis
við þann stutta tíma sem þeim er ætlaður,
hvað sem því líður
brynja þau sig með skreyttum
skildi auðmýktarinnar
andspænis straumþungu kasti
tímans
é l ´ora sagði Montale
enda kemur alltaf að því
að stundin sé upp runnin,
ferðast skáldið á sefmjúkum
pappírsbát gegn leirhvítum
straumi fljótsins,
eitt
horfir skáldið af einum bakka
til annars,
senn ber segl við óvissan
sjónbaug hugans
seglhvít minning sú stund
sem upp er runnin.

Þessar jónasar-skírskotanir eru kannski ekki alveg út í hött á afmælisári listaskáldsins , þær fjalla um jarðbundna peningahyggju samtímans,en sjálfur einkenndi hann sinn tíma með orðum eins og leirburðarstagl og holtaþokuvæl , eins og stendur í Hulduljóðum,þegar hann er að gera upp við sönglið og rímnastaglið.

Fornaldarfrægð og arfleifðarnauð voru þá ekki síður á dagskrá hjá honum.

Enn
að Hulduljóðum
Sakleysið opnar augu þín sem fyr
og enginn segir neitt,en þögnin spyr,
hvort ertu heldur hún sem Jónas ann
eða hún sem brann
í hjarta mínu,hulda þessa ljóðs
eða hin sem Jónas töfrar fram til góðs,
hvort ertu heldur vættur vona hans
og vonarstjarna þessa kalda lands,
eða sú sem hvílir við mitt hold
og hverfur svo að mold;
hvort ertu heldur hugmynd eða jörð
hún sem deyr og gleymist undir svörð
eða hulda skálds sem vísar langa leið,
en lútir í gras um skeið.

Svo rís

um aldir.

Jónas

Við gengum með ánni,
allar víkur froðufullar
við lygnan straum,
þannig horfi ég nú einnig
yfir fljót tímans.

Njála er þá einnig hugljúf saga vegna þess boðskapar sem höfundur hefur í fyrirrúmi og er eins konar leiðsögustef í frásögn hans, endurtekið í sögunni; það er að enginn skyldi vega eða höggva í knérunn.

Það sé dauðasynd.

Og fellur ágætlega að þeim vegvísi sem kristnin er í sögunni,en Njála er öðrum þræði kristnisaga Íslands,þótt hún fjalli að mestu um heiðið umhverfi.Og aðalskúrkurinn, Mörður Valgarðsson,sé kristinn maður með kaldrifjað hjarta.

Og illmennið lifir söguna af eins og oft er í lífinu sjálfu.

Undir lokin sjáum við hann þvælast um á Alþingi þar sem hann hefur átt aðild að átökum,að sjálfsögðu.

Ein sterkasta vísbending um höfund sögunnar er kynningin á þeim feðgum, Valgarði inum gráa og Merði,syni hans.Um hinn fyrrnefnda er sagt að hann hafi verið grályndur og óvinsæll,en hinn síðarnefndi slægur í skapferðum og illgjarn í ráðum.

En af Valgarði sé kominn Kolbeinn ungi.

Höfundur þessara orða hefur augljóslega horn í síðu Kolbeins,gerir þessa óþörfu athugasemd beinlínis til að sverta minningu Kolbeins sem var höfuðandstæðingur sturlunga,ekki sízt á Örlygsstöðum, þótt hann hafi verið tengdur þeim,og átti þátt í vígi Snorra.

Þessi maður var kominn af illmenninu Valgarði gráa eins og Mörður,frændi hans.Þá þarf ekki frekari vitna við.

Höfundur er þannig að öllum líkindum af sturlungaætt og hefur margs að hefna.

Í LV kafla sögunnar segir Njáll : “ Veg þú aldrei meir í inn sama knérunn en um sinn ( einu sinni ) og rjúf aldrei sætt .þá,er góðir menn gera meðal þín og annarra” – ef Gunnar geri það eigi hann skammt eftir ólifað,en ella “ munt þú verða gamall maður”.

Og í LXXlll kapitula segir Njáll enn við Gunnar eftir að hann hefur vegið þá báða feðga , Þorgeir og Otkel “Nú hefur þú vegið tvisvar sinnum í inn sama knérunn og hygg nú svo fyrir hag þínum,að þar liggur við líf þitt,ef þú heldur eigi þá sætt,sem gjör er “.

Þessa dauðasynd fremur semsagt aðalkappi sögunnar og þá þarf ekki að spyrja að leikslokum.

Höfundur sögunnar sem var skrifuð á ofanverðri 13.öld hafði séð samtímamenn sína sannkristna vega margoft í knérunn helztu ætta sturlungaaldar og af því leitt bræðravíg þessara blóðugu tíma. Og með Njálu varar hann við þessum vígaferlum, sem höfðu leitt til ógæfu.

Og ófrelsis.

Hrútur var að vísu hirðmaður Haralds gráfelds Eiríkssonar,en það er lítið hirðdekur í Njálu og hún er því ekki borin upp af blekkingu og ofmetnaði sem einkennir mörg forn rit. Gunnar segir til að mynda eftir víg Otkels :.....Hvað ég veit...hvort ég mun því óvaskari maður en aðrir menn sem mér þykir meira fyrir en öðrum mönnum að vega menn.

Íslendingar hafa alltaf verið hrifnir af hirðfrægð og fornir höfundar hafa dúðað metnað okkar inní dúnmjuka blekkingu frægðarinnar. Hún er ekki sízt leiðsögustef Íslendinga sagna og þá gjarna í tengslum við blekkingu.Þetta tvennt,ofmetnaður og blekking,eru einkenni á efnivið íslenzkra fornrita,enda vorum við á næstu grösum við hirð Noregskonunga þegar þau voru saman sett á 13.öld. Snorri var handgenginn Skúla jarli,þegar hann skrifaði konunga sögur sínar, Sturla Þórðarson lifði hirðlífi með Noregskonungi,þegar hann skrifaði ævisögur feðganna,Hákonar og Magnúsar ,að ósk hins síðar nefnda , og sýnir það orðspor hans.; og hirðskáldin létu ekki sitt eftir liggja í frægðarstrefinu,enda var þá ein tunga austan hafs og vestan, svo að heimatökin voru hæg á þeim árum.

Nú eru skáldin þýdd og allt undir lær og maga,ef illa tekst til.

Á niðurlægingartíma miðaldamyrkursins sóttum við lífskraftinn í hirðlífsblekkinguna eins og til að ylja okkur við gamlar nær útdauðar glóðir,en frægðarljóminn slokknaði með ösku lífseigrar blekkingar.

Þannig lifðum við af.

Og engu líkara en hún væri dýrsterk, þessi kulnandi blekking.

Síðan höfum við lifað í einskonar sátt við frægðarblekkinguna og oft og tíðum misskilinn metnað og þessar fylgjur fyrri tíðar elta okkur enn á röndum , þótt við þurfum ekki lengur á þeim að halda. Við komumst ágætlega af í þeirri krefjandi markaðsveröld sem er umgjörð nútímalífs á Íslandi.Blekkingalaus getum við horft í kringum okkur og veröldin sem við blasir er eiginlega jafnraunsönn og sturlungaumgjörð Njálu.Höfundur hennar skrifar inní leiktjöld síns tíma,þar eru ólmir vígamenn á ferð,fórnarlömb eigin ágætis eins og Gunnar og illra örlaga eins og Njáll.

Og Flugumýrarbrenna á næstu grösum við Bergþórshvol.

Hirðfrægð engin sérstök freisting.Hún er eins og hver annar hversdagslegur veruleiki,til að mynda á hefndargöngu Kára.

Og henni fylgir orðstír.

Enn er okkur annt um orðstírinn.

Metnaðinn.

Blekkinguna.

Nýlega las ég um íslenzka nútímakonu sem var í einskonar víking.Fyrirsögnin á fréttinni um ágæti hennar var eins og skrifuð út úr hirðsagnablekkingu fornra rita :

Stefnir á heimsfrægð !

Og svosem ekkert við því að segja,eins og það þykir eðlilegt markmið í þeim fornu sögnum sem eru grundvöllur,hornsreinn og innviður menningar okkar,eins og hún birtist í arfleifðinni.

Frægðin er jafngóð,hvernig sem hún er fengin,segir í enn einni Íslendinga sögu;

Brekkukotsannál.

(Ég nefndi Njálusetrið og Brennu-Njáls sögu.Þegar ég var að undirbúa mig undir fyrirlesturinn Á Njálsbúð leit ég á það sem ég hef áður skrifað um þetta mesta sagnarit arfleifðarinnar og rakst þá á afleita villu í bók minni Sagnir og sögupersónur,1997, en þar var Kolbeinn ungi sagður Tumason,en hann var Arnórsson.Vil ég nota tækifærið og leiðrétta það hér.

Kolbeinmn Tumason er að vísu þekktari nú á tímum vegna þess hann orti einstæða perlu,útfararsálm sem enn er sunginn eins og ekkert sé, eftir 800 ár.

Það sýnir styrk ljóðsins og arfleifðarinnar og er uppörvandi.

Á sínum tíma rakst ég einnig á vonda villu í greininni Saga um hest sem birtist í bókinni Við Kárahnjúka og önnur kennileiti,1999,en þar er á einum stað talað um Hallfreðs sögu í stað Hrafnkels sögu.. Þessi bók mín er birt í heild á heimasíðunni matthias.is og þar er þetta rétt,sem betur fer..

Ekkert fer meir í taugarnar á rithöfundi en svona bókfestar efnisvillur sem erfitt er að leiðrétta,en þá kemur netið að góðu gagni.

Þess má að lokum geta , að það er margt um Jónas og Njálu í báðum þeim ritgerðasöfnum sem ég hef nú nefnt .).

Ótti

Ég flaug inní óttann
sagði hann,ég er að læra
svifflug.
Allt okkar líf sagði ég
er flug inní óttann,
já sagði hann,en við
erum ekki með fallhlíf,
í lífinu eru margar fallhlífar
bætti hann við,
Já sagði ég,en sumar
opnast ekki.
Mesta uppsteymið sagði
hann er við hættuleg
fjöll
og þar hverfur óttinn
við hvítan tind.

Ingólfsfjall

Þar sem andi Ingólfs
dó inní fjallið
blasir við skriðugrátt
svöðusár,
í þessa opnu und
sækja bráðdrepandi
sýklar ,
ógna
helgri tign þessa forna
örnefnis.

Ragnarök

Sól tér sortna,

sígur fold í mar...

Laugardaginn 1.september lauk ég við skáldsögu Cormac McCarthy,The Road (2006) sem enn er óþýdd.Þann dag voru þrjú ár liðin frá hryðjuverkunum í Beslan.Ég hafði löngu áður ort kvæði um þennan harmleik og nú hvarflaði hugurinn enn að hryðjuverkamönnum og fórnardýrum þeirra sem eru sífelldlega að ónáða samvizku okkar og ofnæmi.

Það var kannski táknrænt að ljúka þessari eftirminnilegu og sótsvörtu sögu á þessum degi.Hún fjallar um eyðiland að loknum hildarleik,stóreldgosi eða kjarnorkustríði;semsagt náttúruhamförum. Myrkur,kuldi;sól og sviðin jörð;fórnardýr,illmenni,mannætur.

Það fer hrollur um mann við lesturinn og sagan gleymist ekki vegna þeirra listrænu og estetísku vinnubragða sem höfundi eru eiginleg.

Né persónurnar tvær,þær gleymast ekki heldur,feðgarnir á flótta undan eyðileggingunni,í leit að nýrri strönd;helzt sem lengst frá Eyðilandinu.

Nýju hafi.

Þeir koma að skipsflaki,tákni þess siðmenningarlega skipbrots sem ógnar öllu lífi.Samt segist faðirinn ekki öfunda hina dauðu.Hugsun mannsins er lífvæn löngun til að þrauka.

Þessi ógnlega saga minnti mig á skáldsagnaferðir Becketts.Ógnin svipuð,tilgangsleysið. (Sérhver dagur er lygi,en það er ekki lygi að ég er að deyja ,segir faðirinn,eða maðurinn eins og segir í sögunnii).

Og þó,kannski er einhver von,þó að faðirinn sé sóttdauður í lokin.Og sagan sé konulaus eins og Hrafnkatla ( en mundu það ekki vera helgispjöll,eða a.m.k. tízkuspjöll eins og nú háttar !)

En drengurinn lifir af

Kannski á sólin eftir að skína aftur,kannski móðir jörð taki við sér,eftirvæntingarfull eins og vor í grasi .

Hver veit.

Helzta vonin er þó sú að slík ragnarök gerist aldrei,nema þá í skáldskap.

Og þó,eru þau ekki alltaf að gerast,ef grannt er skoðað ?

Hugurinn reikar að annarri nýlegri skáldsögu A Thousand Splendid Suns eftir Hosseini;sem fjallar einnig um ferðalag inní auðnina.Í þessu umhverfi er saga hvers og eins mörkuð dauða og sorg,eins og segir undir lokin.Allt er það ógnandi veruleiki og annar en sá sem við eigum að venjast.

Í þessu framandlega umhverfi Afganistans verður grimmd talibananna eftirminnilegust; þessi hugsjónagrimmd sem á rætur í guðlegri tilbeiðslu,þótt undarlegt sé.

Skinhelgi og tvískinnungi.

Eftir Beslan

Þeir fylgdu degi grímuklæddir, gengu
að gömlum skóla eins og rándýr, hægt
með alvæpni og illan hug, þeir fengu
auðveldan leik að glæpi sínum, flækt
var sú stund í þunga reynslu þína
sem þarft víst ekki að kvarta vegna sorgar
sem óx af því að illskan ræktar sína
ógnlegu grimmd,en móðurhjartað borgar
að lokum,þegar leikur dauðans fer
að lífi barns með von í hjarta sér,
en þá er eins og sólin sjálf hún deyi
og sólarupprás verði tunglköld gríma
og þá er líkt og enginn dagur eigi
sér annan kost en glata þessum tíma
sem jörðin hafði ætlað þeim,nú fer
um allt þitt líf með dauðann í fylgd með sér
það atvik senn og einhvers konar tregi.

Fjallið

dregur undir sig

Sú var tíð að þú varst yngstur allra
og ellin jökultindar lengst í fjarska,
en síðan hefur gjóskan gengið yfir
og gamlar slóðir hraun og mosgrá aska.
En þetta landslag lifnar eins og minning,
það lifir með þér þögult hindurvitni
og þó að gömlu tengslin endist illa
og undarlegir þræðir tímans slitni
þá sprettur enn af ösku þessi gróður
sem öllum stundum leitar skjóls í henni,
hver saknar þess þótt sólin skipti litum
við söknuð þinn og eins og jörðin brenni
að minning sem er mosató við hraun
og mildar þessa svaðilför í raun.